16 czerwca 2023 roku odbyła się II Międzynarodowa Konferencja Naukowa w Chełmie pt. „Odporność społeczeństwa na zagrożenia hybrydowe„.
W obecnym środowisku międzynarodowym nie sposób pominąć sprawy wojny na Ukrainie, nawet jeśli bezpośrednio nie wiąże się z regionem Bliskiego Wschodu. Oczywiście istnieje wiele pośrednich oddziaływań, jak rola Turcji, niedobory żywności, rola Rosji w Syrii, czy formy zaangażowania Iranu w wojnie na Ukrainie, to jednak tym razem zwrócimy uwagę na kwestię zagrożeń hybrydowych.
Na początku prezentujemy kilka informacji, dotyczących historii i geografii tego regionu. Chełm wraz z sąsiednim Krasnymstawem należą do historycznych miejscowości lokowanych na Rusi Czerwonej. W tym względzie możemy uznawać te tereny za typowy przykład pogranicza kulturowego nie tylko dlatego, że leżą aktualnie blisko granicy wschodniej. Sam Chełm znajduje się tylko 21 km od granicy ukraińskiej, a 42 km od granicy białoruskiej. Na terenie Chełma (po ukr. Холм) na Górze Zamkowej znajduje się katolicka Bazylika Narodzenia NMP, która pierwotnie była cerkwią prawosławną, zbudowana przez króla Rusi Daniela Romanowicza w 1260 roku. W późniejszym okresie była katedrą unicką i soborem prawosławnym.
Krasnystaw (wcześniej Szczekarzew) jeszcze w XIII wieku wchodził w skład Rusi Halicko-Włodzimierskiej. Z informacji zdobytych w Muzeum w Krasnymstawie (w sąsiedztwie kościoła św. Franciszka Ksawerego) można się dowiedzieć, że sam Szczekarzew mógł powstać już w końcu X wieku. W zamku w Krasnymstawie m.in. więziono Maksymiliana III Habsburga, a Zygmunt August II zarządzał stąd państwem. Podobnych informacji można przytoczyć znacznie więcej.
Czerpiąc z wiadomości muzealnych z Krasnegostawu czytamy o trudnej przeszłości tych ziem, choćby w kontekście relacji katolicko-prawosławnych. Czytamy oto: „W roku 1632 biskup unicki chełmski Metody Terlecki przemianował prawosławne cerwkie na unickie. Spotkało się to ze sprzeciwem zachodnio-ruskiej szlachty. w reakcji król Władysław IV przychylił się do protestów wydając wykaz miast i miasteczek należących do Korony, pozwalający na posiadanie w miejscowości jednej cerkwi nienależącej do unii. Wśród miejscowości znalazł się również Krasnystaw. W mieście ponownie rozgorzał spór, kiedy starosta krasnostawski Jakub Sobieski nakazał przekazać cerkiew prawosławną do unii”.
W sąsiedztwie Chełma i Krasnegostawu nie sposób też zapomnieć o zamku w Krupem, związanym m.in. z osobą arianina Pawła Orzechowskiego.
Prezentacja VIDEO
Wracając do tematyki konferencji ze słowem wstępnym wystąpili prof. dr hab. Leszek Elak, kierownik Katedry Nauk o Bezpieczeństwie i dr hab. Józef Zając, prof. Państwowej Akademii Nauk Stosowanych PANS w Chełmie, Prorektor ds. Rozwoju, Senator RP. Obecnie z przyczyn technicznych prezentujemy opisy tylko wybranych wystąpień. W kolejnych edycjach mamy nadzieję uzupełnić przynajmniej część brakujących opisów.
W sesji plenarnej wystąpiło 4 prelegentów: dr hab. Tadeusz Zieliński, prof. PANS z Chełma z referatem pt. „Odporność państwa (społeczeństwa) w świetle sojuszniczych i unijnych zobowiązań„, kolejno doc. dr Iryna Bohinska z Donieckiego Narodowego Uniwersytetu (wykład pt. „Budowanie odporności i reagowanie kryzysowe: doświadczenia Ukrainy w kontekście inwazji rosyjskiej na pełną skalę„), prof. dr hab. Valentyna Bohatyrets z Yuriy Fedkovyvh Chernivtsi National University (wykład pt. „Emphasizing the Role of Territorial Defence Forces of Ukraine in Bolstering Societal Resilience„). Sesję plenarną zakończył dr hab. Andrzej Zapałowski, prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego ze swoim tematem pt. „Zagrożenia destabilizacją wschodniej Polski wskutek niekontrolowanej migracji z Europy Wschodniej i Bliskiego Wschodu„).
Prof. PANS dr hab. Tadeusz Zieliński wskazał na takie pojęcia jak gotowość cywilna i bazowe wymogi NATO. W ramach cywilnego wsparcia operacji wojskowych ważne może być zabezpieczanie, czy dywersyfikacja łańcuchów dostaw, czy ochrona technologii i własności intelektualnej itd. Z kolei wymogi NATO-wskie mogą zwracać uwagę na odporne zasoby wody, żywności, transportu cywilnego, czy energii. w ramach art. 3 NATO kraje członkowskie zobowiązały się do stałej i skutecznej samopomocy i pomocy wzajemnej, utrzymując indywidualną i zbiorową zdolność do odparcia zbrojnej napaści. Perspektywa UE przy budowaniu zdolności zwraca m.in. uwagę na czynnik zrównoważenia, sprawiedliwości i demokracji.
W wykładzie doc. dr Iryny Bohinskiej znalazła się uwaga, iż wojna na Ukrainie stała się dla Rosji swoistym politycznym labolatorium jej możliwości wpływów i zdolności wojskowych. Tym niemniej na skutek społecznej mobilizacji na Ukrainie już od 2014 roku te wpływy rosyjskie się osłabiły, a walka porównywana do biblijnego starcia Davida z Goliatem znalazła uznanie u wielu poza granicami oddziaływania tego konfliktu.
Prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego dr hab. Andrzej Zapałowski wskazał na stały wzrost dynamiki nielegalnych przekroczeń imigrantów od 2021 roku w skali całej UE. Na granicy Polski z Białorusią jak dotąd próbowali się przedostać reprezentanci z 40 różnych krajów świata. Niezależnie od dynamiki wojny rosyjsko-ukraińskiej na strumień migracji będą miały wpływ różne napięcia na Bliskim Wschodzie. Przy założeniu, iż obecnie już zaczyna brakować funkcjonariuszy granicznych, czy wsparcia wojska, policji na granicy z Białorusią, to testowanie nowych szlaków migracyjnych z Królewca, czy przez Słowację, nie wspominając o nowej fali z Ukrainy może okazać się wyzwaniem zbyt poważnym dla państwa polskiego i jego służb.
Następnie w tym samym czasie odbywały się 3 Sesje w auli 113, 302, 001, a także On-line.
Prof. PANS w Chełmie dr hab. Ignacy Kitowski poruszył w sesji temat „Roli wody w konflikcie rosyjsko-ukraińskim„. Jak przypomniał w rejonie konfliktu występują małe opady,a z drugiej strony występują duże deficyty wody, a obszar Donbasu jest hydrologicznie rozregulowany. Warto przypomnieć, iż z 220 kopalni węgla w Donbasie, połączonych często hydrologicznie, 20 proc. celowo zostało zalanych. Zasoby wody wykorzystywane często były w przeszłości w konfliktach politycznych, czy zbrojnych, a nie inaczej jest w obecnym konflikcie na Ukrainie. Przykładem może być choćby wysadzenie tamy w Nowej Kachowce, a powódź jest tylko jednym ze skutków tego tragicznego wydarzenia, rozłożonych na miesiące, a nawet lata. Wspomnieć można choćby o nieczystościach odprowadzanych do Morza Czarnego, czy zanieczyszczeniu wód gruntowych.
Dr Iwona Lasek-Surowiec z PANS z Chełma zaprezentowała temat: „Rola Narodowego Banku Ukrainy w zapewnieniu bezpieczeństwa systemu bankowego w trakcie konfliktu zbrojnego z Rosją„. W wykładzie odniesiono się do polityki NBU przed konfliktem z Rosją i po 24.02. 2022 roku, uwzględniając też pandemię, kwestię cyfryzacji, pomocy międzynarodowej z MFW, BS, UE itd. W przypadku strategii NBU po wybuchu konfliktu z Rosją wspomniano o ograniczeniu transakcji do danych kwot, zawieszeniu działalności banków, rachunków białoruskich i rosyjskich, umowach z innymi bankami centralnymi etc.
Dr Marlena Zadorożna z Akademii Sztuki Wojennej przedstawiła temat: „StratCom in curricula. Evaluation of selected military education initiatives”. W swoim wykładzie nawiązała do propozycji z sierpnia 2021 roku wprowadzenia komunikacji strategicznej do procesu dydaktycznego uczelni wojskowych kształcących kadetów. Celem takiego programu, zwanego w skrócie StratCom byłoby ujednolicenie kształcenia na uczelniach wojskowych i przygotowania przyszłych oficerów do funkcjonowania w nowoczesnym środowisku informacyjnym. W lutym 2023 roku pojawiła się propozycja wdrożenia StratCom w jednostkach przygotowania wojskowego celem podniesienia wiedzy studentów. W toku rozważań znalazło się stwierdzenie, iż w podobnych szkoleniach powinni wziąć zarówno studenci uczelni wojskowych, jak żołnierze celem budowania odporności na manipulację w sferze informacyjnej.
Temat „Współpracy cywilno-wojskowej w budowaniu odporności w regionach przygranicznych” przedstawiła Natalia Kunc z Państwowej Akademii Nauk Stosowanych PANS w Chełmie. Za pomocą ankiety wirtualnej starała się sprawdzić stopień świadomości społeczeństwa m.in. w sprawie odporności państwa polskiego na zagrożenia. Okazuje się, iż w świadomości ankietowanych osób w większości (56 proc, przeciwnego zdania jest 44 proc) obszary przygraniczne są odporne na zagrożenia militarne i niemilitarne. Tym niemniej wiele osób obawia się choćby broni rakietowej przeciwnika, czy nielegalnej imigracji itd. W sprawie zwiększenia bezpieczeństwa w regionach przygranicznych respondenci proponują przeważnie utrzymywanie silnych sojuszy, czy rozbudowę polskich sił zbrojnych. W zakresie zaś usprawnienia współpracy cywilno-wojskowej znalazły się takie propozycje jak: współpraca w zakresie szkoleń i ich cykliczność, także w szkołach publicznych, współpraca na szczeblu samorządów terytorialnych miejscowości przygranicznych ze służbami mundurowymi, czy budowanie mądrego patriotyzmu.
Kamil Kłyszejko z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu przybliżył temat „Rosyjskich działań dezinformacyjnych jako elementu wojny hybrydowej. Czy da się skutecznie przed nimi bronić?”. W referacie wskazano, iż dezinformację można szerzyć choćby przez fake newsy, podawanie prawdziwych faktów w fałszywym konktekście, tworzenie fałszywych stron internetowych itd. Jak ważna jest walka w cyberprzestrzeni świadczy choćby to, że na Szczycie NATO w 2016 roku uznano cyberprzestrzeń jako arenę działań zbrojnych, zobowiązano się do obrony i traktowania tej formy walki jako priorytet, podobnie jak na lądzie, morzu, czy w powietrzu. Na przykładzie działań dezinformacyjnych przypomniano, iż Rosjanie ingerowali w proces wyborczy w takich krajach jak USA, Niemcy, czy Hiszpania m.in. za pomocą grup hakerskich, ale także wykorzystując swoje kanały takie jak Sputnik, czy Russia Today.
Natalia Urbańska z PANS w Chełmie zaprezentowała „Sposoby budowania odporności społeczeństwa w rejonach przygranicznych w aspekcie wojny na Ukrainie„. W tym referacie podobnie zaprezentowano badania ankietowe, a w nich próbowano badać świadomość społeczną w oparciu o takie zagadnienia jak zagrożenia hybrydowe, obrona cywilna itd. Z nich mogłoby wynikać, że ankietowani wysoko oceniają swoją zdolność rozumienia zagrożeń hybrydowych (73 proc.), a z kolei mniej rozumieją zasady działania obrony cywilnej (46 proc). Zdecydowanie niskie wskaźniki odnosiły się do zaufania względem władz (18 proc.), a także wiedzy na temat zapasów wody i żywności (12 proc). Z ważnych wskazówek odnośnie tego, jak budować odporność społeczeństwa na zagrożenia hybrydowe znalazły się wskazania, aby odbudować zaufanie społeczeństwa do władzy, czy edukować społeczeństwo odnośnie zagrożeń.
Lic. Karolina Brysiak z PANS w Chełmie odniosła się do „Pozytywnych i negatywnych ujęć bezpieczeństwa w kontekście odczuwania bezpieczeństwa przez mieszkańców powiatu chełmskiego w aspekcie rosyjskiej agresji na Ukrainę„. Przy założeniu, iż pozytywne aspekty bezpieczeństwa oznaczają aktywne przeciwstawianie się zagrożeniom, to odpowiedzi mieszkańców powiatów chełmskiego wskazać miały na umiarkowane pojmowanie przez nich bezpieczeństwa. Pytania dotyczyły m.in. określenia definicji zagrożeń hybrydowych, niepokoju związanego z agresją rosyjską na Ukrainę, skuteczności odpowiedzi NATO na zagrożenia, w tym pomocy Polsce w ramach artykułu 5, czy Rosja może zaatakować Polskę, czy uchodźcy ukraińscy stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa Polski itd.
Aleksandra Kopacka z Uniwersytetu Rzeszowskiego przedstawiła temat: „Istota wojny hybrydowej w konfliktach zbrojnych„. Opierając się m.in. na definicji F. G. Hoffmana wskazała na umiejscowienie wojny hybrydowej gdzieś pomiędzy takimi pojęciami jak działania konwencjonalne, wojna nieregularna, terroryzm i przestępczość. Do konfliktów hybrydowych zaliczono na przykład kryzys krymski w 2014 roku, czy konflikt izraelsko-libański w roku 2006. Kryzys krymski i konflikt we wschodniej Ukrainie miały się cechować asymetrycznością, nieregularnością, niejednoznacznością, wojną psychologiczną i ekonomiczną.
W temacie „Zarządzanie bezpieczeństwem w wymiarze lokalnym” mgr Anna Czerwińska z Państwowej Wyższej Szkoły Techniczno-Ekonomicznej w Jarosławiu przypomniała, iż „odpowiedzialność w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa spoczywa nie tylko na państwie, ale na wszystkich jednostkach tworzących system bezpieczeństwa publicznego”. Na przykładzie danych o zagrożeniach, pochodzących z Komendy Głównej Policji z Jarosławia może wynikać, iż wzrost tych zagrożeń dotyczy głównie infrastruktury drogowej, miejsc niebezpiecznych, związanych z działalnością rozrywkową, nieprawidłowego parkowania, czy nielegalnych rajdów samochodowych itd. W zakresie walki z tymi zagrożeniami opisano przykład organizacji pozarządowej Caritas i jej wsparcie w programy pomocowe, w tym walkę z ubóstwem, wykluczonym społecznie, czy pomoc migrantom.
Prezentacja VIDEO
Zobacz także: Link konferencji PANS