6 grudnia 2024 roku odbyła się na Uniwersytecie Warszawskim w Sali Kolumnowej konferencja pt. „The 21st Annual International Caucasus Conference in Memory of Saint Grigol Peradze„. Konferencja została poprzedzona w tym samym dniu mszą świętą w prawosławnej cerkwi Archimandryty św. Grzegorza Peradze (ul. Lelechowska 5), później złożeniem kwiatów na ulicy Stefana Okrzei. Przed samym rozpoczęciem konferencji o godz. 16.45 uhonorowano też profesorów Uniwersytetu Warszawskiego, zamordowanych w czasie II wojny światowej, w tym św. Grigola Peradze. Honorowy patronat nad konferencją objął Rektor Uniwersytetu Warszawskiego prof. Alojzy Nowak. (PDF)

Dziekan Wydziału Orientalistyki prof. UW Agata Bareja-Starzyńska powitała prelegentów, a także uczestników konferencji, w tym ambasadora Polski w Gruzji prof. Mariusza Maszkiewicza (2016-2024), ambasadora Polski w Armenii Pawła Cieplaka (1918-2023), dr Piotra Cywińskiego, dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, prof. Wojciecha Materskiego, profesora nauk humanistycznych, byłego dyrektora Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, czy ks. dr Henryka Paprockiego, który pełnił m.in. funkcję rzecznika prasowego Kościoła prawosławnego w Polsce.

Ze wstępem do uczestników konferencji zwrócił się także dr David Kolbaia, organizator konferencji, kierownik Studiów Kaukazu w Centrum Studiów Europy Wschodniej na UW. W krótkim wprowadzeniu przybliżył też sylwetkę św. Grigola Peradze (1899-1942), który przed II wojną światową  wykładał na Uniwersytecie Warszawskim patrologię i historię monastycyzmu gruzińskiego. W 1942 roku został aresztowany przez Gestapo, zmarł 6 grudnia 1942 w Auschwitz-Birkenau. Św. G. Peradze podobno znał około 17 języków, w tym język polski, hebrajski, arabski, koptyjski, grecki, łaciński, angielski, niemiecki, francuski, ormiański, rosyjski, cierkiewnosłowiański, gruziński.

W czasie konferencji uhonorowano także dr Piotra Cywińskiego nagrodą Kapituły św. Grzegorza Peradze, m.in. za szerzenie wiedzy na temat życia i działalności naukowej św. Grigola Peradze. Dr Cywiński to syn Bogdana Cywińskiego, autora słynnych „Rodowodów Niepokornych” i Marii-Małgorzaty, córki malarza Zbigniewa Łoskota. Oprócz tego zaprezentowano tryptyk „Ostatniej Wieczerzy”, autorstwa Davida Pataraia, czy była możliwość posłuchania koncertu muzyki bizantyjskiej „Katapetasma”, czyli pieśni liturgicznych i paraliturgicznych w wykonaniu męskiego chóru pod dyrekcją dr Łukasza Hajduczenia. Zwieńczeniem konferencji było spotkanie z prof. Wojciechem Materskim z okazji jego 80 urodzin, także podziękowaniem za jego wkład w rozwoju relacji polsko-gruzińskich i przybliżania wiedzy w temacie gruzińskiej i kaukaskiej. Przy też okazji wręczono też uczestnikom konferencji pismo pt. „„Pro Gruzja. Journal of Kartvelological Studies UW, tom 34 – 2024” z osobistą dedykacją podpisaną przez prof. Materskiego.

 

Celem wskazania zainteresowań badawczych św. Grzegorza Peradze wyjaśniono pokrótce, czym zajmuje się nauka patrologii. To nauka pierwszych Ojców Kościoła, działających głównie w ośmiu pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Dzięki tej specjalizacji dowiadujemy się o działalności i nauczaniu takich postaci jak św. Efrem Syryjczyk, św. Augustyn, św. Andrzej z Krety, Piotr Iberyjczyk, św. Arseniusz, św. Szymon Słupnik Starszy, św. Jan z Damaszku, czy Abba Jan Eunuch. Przykładem takich zainteresowań o nauce wschodnich Ojców Kościoła jest np. książka ks. prof. Józefa Naumowicza pt. „Szkoła modlitwy wschodnich Ojców Kościoła. Filokalia”.

Wracając do tematyki konferencji w trakcie jej trwania zaprezentowano trzy wykłady: „Kwestia autorstwa Corpus Dionysiacum”, ks. dr. Henryka Paprockiego, następnie „Kanon pokutny króla św. Dawida IV – tekst intertekstualny. Analiza i interpretacja w 900 rocznicę powstania arcydzieła poezji gruzińskiej (1124)”, dr Davida Kolbai, a w zakończeniu wykład pt. „Dziesięć lat polsko-gruzińskich wykopalisk w rzymskim forcie Apsaros (Gonio, Gruzja)”, prof. UW Radosława Karasiewicza-Szczypiorskiego.

W wykładzie „Kwestia autorstwa Corpus Dionysiacum” pojawia się informacja, iż zbiór pism przypisywany Pseudo-Dionizemu Aeropagicie pt. „Corpus Dionysiacum” mógł być w wiekach średnich na Zachodzie jednym z częściej czytanych i cytowanych pism po samym Piśmie Świętym, pismach św. Augustyna, czy Arystotelesa. W tym kontekście tajemnicze jest pochodzenie samego autora „Corpus Dionysiacum” i tak naprawdę nie wiadomo kim była ta osoba, a między badaczami toczą się poważne dyskusje w tym temacie. Ks. dr Henryk Paprocki przytacza opinie niektórych znanych orientalistów, którzy autora „Corpus Dionysiacum” upatrują w Piotrze Iberyjczyku (ok. 417-491), gruzińskim biskupie z Majumy w Gazie.

Dr Paprocki wspomina, iż „dzieła Dionizego są uważane za bardzo trudne i żeby je zrozumieć trzeba najpierw poznać prace Platona, Plotyna i innych. Pseudo Dnionizy opisuje w swoich traktatach liturgię syryjską z V wieku, co jest ewidentnym dowodem na to, że nie mogły powstać w I wieku”. Pojawiały się bowiem przekazy z dawnych wieków, iż Dionizy miał być nawrócony przez św. Pawła. W kontekście pochodzenia „Corpus Dionysiacum” ciekawa wydaje się być hipoteza gruzińskiego filozofa Shalvy Nutsubidze, wspieranego przez autorytet urodzonego we Wrocławiu  prof. Ernsta Honigmanna (1892-1954), czy belgijskiego orientalisty ks. Michaela van Esbroecka (1934-2003), iż autorem tych tekstów mógł być wspomniany Piotr Iberyjczyk, wówczas wpływowa i szanowana postać.

Z pracy dr Paprockiego, dostępnej także w „Pro Georgia”, dowiedzieć się można, iż Piotr Iberyjczyk był gruzińskim księciem Nubarnugios, wysłanym w formie zakładnika do Konstantynopola już w młodym wieku. Jego nauczycielem w najmłodszych latach miał być Mitrydates Lazyk, który wykładał w rzymskiej Szkole Retorów w Kolchidzie w Gruzji. W kolejnych latach zdobył uznanie św. Melanii Młodszej (383-439), a nawet samej cesarzowej Eudokii (401-460), żony cesarza bizantyjskiego Teodozjusza II. Po udaniu się do Palestyny w latach 438-39 niedługo potem miał zostać mnichem. W 453 roku był krótko nawet Patriarchą Jerozolimy, ale nie uzyskał poparcia oficjalnych władz i zmuszony był uciec do Egiptu.

W tym czasie istniały silne konflikty dogmatyczne w łonie Kościoła. Początkowo nestorianizm został potępiony na soborze efeskim w 431 roku, a następnie monofizytyzm (jedna natura boska i ludzka Chrystusa) został uznany za herezję na soborze chalcedońskim w 451 roku. Jak się okazuje w tamtym czasie wielu duchownych w Syrii, czy Egipcie, w tym Piotr Iberyjczyk nie przyjęła postanowień soboru chalcedońskiego. Dr Paprocki przypomina, iż sama cesarzowa Eudokia odstąpiła od monofizytyzmu pod koniec życia pod wpływem Szymona Słupnika Starszego (390-459), prawdopodobnie później też sam Piotr Iberyjczyk przyjął postanowienia chalcedońskie.

W wykładzie pojawiły się także wątki o związkach Piotra Iberyjczyka z Egiptem, czy Madebą i górą Nebo (obecna Jordania). Przypomniano także, że do X wieku Gruzja pozostawała pod dużym wpływem syryjskim (Patriarchat Antiochii), szczególnie w warstwie liturgicznej, dopiero w X wieku pojawiła się bizantyjska forma liturgii.

„Kanon pokutny św. króla Dawida IV”, wygłoszony przez dr Dawida Kolbaię nawiązuje do popularnego kanonu pokutnego, istniejącego w tradycji pierwszych wieków Kościoła, czy też obecnego nadal w tradycji prawosławnej. Kanon pokutny wprowadził do liturgii św. Andrzej z Krety (ur. około 650 roku w Damaszku), a kanon pokutny gruzińskiego króla św. Dawida IV Budowniczego (ur. 1073- zm. 1125) zaliczany jest do najwybitniejszych utworów epoki średniowiecznej. Jak wspomniano w wykładzie „autor swój poetycki dialog opiera na tematyce biblijnej, porównuje siebie do sprawcy, że nie ma przestępstwa, które nie obciążałoby jego duszy. W takiej postawie samoponiżenia ujawnia się etyczna pewność moralnego człowieka”.

Należy pamiętać, iż Dawid IV był jednym największych władców gruzińskich i kaukaskich, a na miedzianej monecie wygrawerowanej w jego czasach znajduje się wizerunek równoramiennego krzyża, wokół królewska inskrypcja tytularna Dawida Budowniczego i zaznaczone napisy „Król Królów, Dawid, syn Gruzji, Miecz Mesjasza”. Na całym Wschodzie król Dawid IV był uznawany za symbol Króla Królów.

Na wykładzie wspomniano także o ikonie na której widnieje św. Jerzy, a dalej Dawid Budowniczy. Przypomniano, iż „św. David Budowniczy został kanonizowany dopiero w 16 wieku, dlatego nie mógł sam pojawiać się na ikonie, tylko z kimś”. Dawid Budowniczy uczynił Gruzję silnym państwem, przyczynił się także do wyparcia Turków Seldżuckich z Gruzji i całego Kaukazua, a za symboliczną datę w tym względzie jest uznawana bitwa pod Didgori w roku 1121.

Jak wspomina dr Kolbaja kanon pokutny „został napisany przez króla Dawida prawdopodobnie w 1124 roku w klasztorze Gelati. Już wtedy abdykował na rzecz swego syna. Tekst zachował się w 15 rękopisach”. Król Dawid wybudował klasztor Gelati w 1106 roku, a legenda wspomina, iż król osobiście brał udział w jego budowie, potem był w nim pochowany. Przez długi czas monastyr był ważnym centrum kulturalnym, skupiał wielu naukowców, teologów i filozofów, zaś Akademia w Gelati była nazywana „Nową Grecją”.

Z racji tego, że król Dawid IV pochodził z dynastii Bagratydów warto także zapoznać się z tradycją (nie tylko o rodowodzie gruzińskim), jakoby Bagratydzi mieli być potomkami samego króla Dawida i Salomona. Wyjaśnienie dostępne w artykule Miriam Kolbai pt. „Ideological and Political Aspects of the Early Rule of the Bagratid Dynasty (9th and 10th Centuries)” (Pro Georgia. Journal of Kartvelogical Studies No 34/2024).

Z kolei prof. UW Radosław Karasiewicz-Szczypiorski z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW, kierownik Projektów Badawczych UW w Gruzji przedstawił temat pt. „Dziesięć lat polsko-gruzińskich wykopalisk w rzymskim forcie Apsaros (Gonio, Gruzja)”. Na wstępie wspomniano o zasługach gruzińskiego prof. archeologii Shota Mamuladze z Uniwersytetu w Batumi w realizacji podobnych projektów, a zmarłego nagle 10 stycznia 2024 roku.

W wykładzie opisano postępy prac archeologicznych polskich i gruzińskich naukowców w odkrywaniu rzymskiego fortu Apsaros sprzed niemal 2000 lat. Aktualnie ruiny fortu Apsaros znajdują się w miejscowości Gonio koło Batumi, ale kiedyś znajdowała się tutaj ważna twierdza na rubieżach Cesarstwa Rzymskiego w rzymskiej prowincji Kapadocja. W czasie wykopalisk początkowo natrafiono m.in. na elementy term i łaźni rzymskich, później budynki komendantury, czyli budynku sztabowego, czy na złotą plakietkę wotywną poświęconą Jowiszowi Dolicheńskiemu.

Więcej informacji  nt. fortu Apsaros  w video:

Fort Apsaros. Starożytnie Rzymianie w Gruzji

 

 PLIK PDF