Jednym z bardziej znamiennych wydarze\u0144 XX wieku by\u0142a rewolucja turecka, kt\u00f3ra nast\u0105pi\u0142a po rozpadzie Imperium Ottoma\u0144skiego po I wojnie \u015bwiatowej. Wielkie imperium rozpada\u0142o si\u0119 stopniwo, a korzenie kryzysu pa\u0144stwa, mo\u017cemy odnale\u017a\u0107 ju\u017c w XVIII-XIX wieku.<\/p>\n
Ksi\u0105\u017cka „Reflections on the Turkish Revolution”, autorstwa Peyami Safa, przybli\u017ca okoliczno\u015bci rozpadu imperium i powstania nowej Republiki Tureckiej w 1923 roku. Tekst turecki zosta\u0142 ju\u017c napisany w latach trzydziestych, przet\u0142umaczony p\u00f3\u017aniej na j\u0119zyk angielski, mo\u017cna m.in. naby\u0107 w Mauzoleum Ataturka w Ankarze w formie ksi\u0105\u017ckowej.
\nZob. Zdj\u0119cia z ANKARY<\/p>\n
W ksi\u0105\u017cce trudno spodziewa\u0107 si\u0119 uwag krytycznych pod adresem rewolucji tureckiej, bowiem traktat ten mia\u0142 niejako przybli\u017ca\u0107 cele rewolucyjne, czy te\u017c promowa\u0107 jej osi\u0105gni\u0119cia. Z tego punktu widzenia nie b\u0119dzie to z pewno\u015bci\u0105 krytyczna, czy te\u017c obiektywna publikacja po\u015bwi\u0119cona rewolucji tureckiej, do jakich przywykli\u015bmy na Zachodzie.<\/p>\n
Tym niemniej ksi\u0105\u017cka jest bardzo interesuj\u0105cym stadium formowania si\u0119 my\u015bli, koncepcji filozoficznej nowego pa\u0144stwa – republiki. Autor si\u0119ga nawet do czas\u00f3w antycznych, poszukuje korzeni narodu tureckiego oraz pr\u00f3buje por\u00f3wnywa\u0107 cywilizacj\u0119 Wschodu i Zachodu. Wiele z tych uwag na pewno pozostanie kontrowersyjnych dla licznych badawczy m.in. teza o tureckim pochodzeniu Awicenny, turecki wk\u0142ad w cywilizacj\u0119 Sumer\u00f3w, czy gloryfikowanie osi\u0105gni\u0119\u0107 Czyngis Chana, Attyli i Tamerlana , jako potomk\u00f3w tureckich. Pomimo tego w ksi\u0105\u017cce w spos\u00f3b jasny zobrazowano koncepcje nowego pa\u0144stwa, przes\u0142anki jego utworzenia, stosunek do Zachodu i kultury europejskiej oraz przysz\u0142o\u015bci \u015bwiata islamu. Ze zrozumieniem nale\u017cy tak\u017ce przyj\u0105\u0107 uwagi Autora, \u017ce Turkom potrzeba nowatorskiego spojrzenia na histori\u0119 Turk\u00f3w, a nie przyjmowania jej jako wytworu mit\u00f3w napisanych, wytworzonych przez przedstawicieli innych cywilizacji.<\/p>\n
Jednym s\u0142owem ksi\u0105\u017cka opisuje formowanie si\u0119 turkizmu, panturkizmu, czy nawet idei wielkiego Turanu. W momencie rozpadania si\u0119 Imperium Ottoma\u0144skiego w pa\u0144stwie dominowa\u0142y trzy nowe ideologie: zachodnia, islamska i turecka.
\nW oczywisty spos\u00f3b osoby opowiadaj\u0105ce si\u0119 za opcj\u0105 zachodni\u0105 promowa\u0142y europejski styl \u017cycia, chcia\u0142y wprowadzenia europejskich standard\u00f3w w dziedziny techniki, prawa etc. W wielu wypadkach westernizacja kojarzona byla z potrzeb\u0105 modernizacji.
\nCele poszczeg\u00f3lnych orientacji pozostawa\u0142y cz\u0119sto wsp\u00f3lne. I tak w przypadku modernizacji, podobnie silny nacisk k\u0142adli na ni\u0105 zwolennicy turkizmu, jak i opcji zachodniej. Jednocze\u015bnie turkizm akcetowa\u0142, tak jak islami\u015bci, znacz\u0105c\u0105 rol\u0119 islamu. Nacjonali\u015bci tureccy uznawali islam za religi\u0119 Turk\u00f3w. Tym co ju\u017c r\u00f3\u017cni\u0142o ich od islamist\u00f3w by\u0142a ch\u0119\u0107 zast\u0105pienie alfabetu arabskiego – \u0142aci\u0144skim. W przeciwie\u0144stwie do islamist\u00f3w domagali si\u0119 tak\u017ce ograniczenia wp\u0142ywu religii na sprawy pa\u0144stwowe, chc\u0105c odst\u0105pi\u0107 w tym wypadku od tradycji ottoma\u0144skiej. Podobnego zdania byli zwolennicy westernizacji, kt\u00f3rzy jeszcze w wi\u0119kszym stopniu, ni\u017c turki\u015bci domagali si\u0119 wprowadzenia ustawodawstwa europejskiego. Zar\u00f3wno turki\u015bci, jak zwolennicy opcji zachodniej, pot\u0119piali poligami\u0119, \u017c\u0105dali powa\u017cnych zmian w organizacji ustawodawstwa, ustroju pa\u0144stwa, usuni\u0119cia tak\u017ce tego, co by\u0142o szkodliwe w tradycji islamskiej, szczeg\u00f3lnie w rozumieniu promowania post\u0119pu.<\/p>\n
Odno\u015bnie idei nacjonalizmu tureckiego Autor przytacza nast\u0119puj\u0105cy cytat:<\/p>\n
„Pa\u0144stwem Turk\u00f3w nie jest Turcja,
\nAni Turkiestan
\nIch krajem jest rozleg\u0142y Turan”.<\/p>\n
Koncepcja Turanu jest poj\u0119ciem mitycznym, tym niemniej badacze tureccy, tak\u017ce inni zgodzili si\u0119, \u017ce pradawn\u0105 ojczyzn\u0105 Turk\u00f3w i ich przodk\u00f3w, by\u0142y stepy Azji Centralnej. Turan mo\u017ce oznacza\u0107 tereny, gdzie Turkowie w ci\u0105gu wiek\u00f3w zaznaczyli swoj\u0105 obecno\u015b\u0107. Zwa\u017cywszy, \u017ce w poczet Turk\u00f3w zaliczani s\u0105 przez Autora i Attyla, Tamerlan, jak i Czyngis Chan, te tereny mog\u0142yby by\u0107 wprost ogromne.<\/p>\n
W kolejnej kwestii nale\u017cy wyt\u0142umaczy\u0107 tak\u017ce przes\u0142anki wprowadzenia republiki w 1923 roku. Argumenty Autora id\u0105 w tym w kierunku, aby wskaza\u0107 na silne zwi\u0105zki Turk\u00f3w z kultur\u0105 antyczn\u0105, szczeg\u00f3lnie greck\u0105. Abstrahuj\u0105c od opinii wyra\u017conej w ksi\u0105\u017cce, nale\u017cy jednak pami\u0119ta\u0107, \u017ce w Turcji jest wi\u0119cej zabytk\u00f3w greckich, ani\u017celi w samej Grecji (przyk\u0142ad Troi).<\/p>\n
To w\u0142a\u015bnie antyczni Grecy po raz pierwszy wprowadzili republik\u0119, a w staro\u017cytnym Rzymie republikanizm by\u0142 oficjalnym ustrojem, ewenementem w\u00f3wczas na tle innych despotii wschodnich. Z tego powodu Turcja mo\u017ce pozostawa\u0107 w czasach wsp\u00f3\u0142czesnych wa\u017cnym pomostem pomi\u0119dzy Wschodem i Zachodem. W kwestii kultury antycznej przypomniano tak\u017ce, \u017ce to „Turkowie przypomnieli Europie o jej zapomnianym dziedzictwie antycznym, stymuluj\u0105c w ten spos\u00f3b rozw\u00f3j europejskiego Renesansu”. A sta\u0142o si\u0119 to zdaniem Safy za spraw\u0105 filozof\u00f3w Awicenny, Faraby i Averroesa.<\/p>\n
Ciekawy pozostaje tak\u017ce opis fenomenu Europy i faktu bycia Europejczykiem. Zdaniem Peyami Safy Europejczyk\u00f3w ukszta\u0142towa\u0142y trzy czynniki: kultura grecka, rzymska oraz chrze\u015bcija\u0144stwo. Z tego powodu osoba b\u0119d\u0105ca pod wp\u0142ywem tych czynnik\u00f3w, gdziekolwiek zamieszkuje, b\u0119dzie nazywana Europejczykiem, a inna nawet mieszkaj\u0105ca w centralnej Europie, ale nie identyfikuj\u0105ca si\u0119z tymi warto\u015bciami – Europejczykiem nazwana nie b\u0119dzie.<\/p>\n
Z innych jeszcze teorii wskazano, \u017ce unifikacja Europy w \u015bredniowieczu, tak\u017ce unifikacja poprzez papiestwo oraz przeniesienie punktu ci\u0119\u017cko\u015bci z Jerozolimy do Rzymu, uratowa\u0142o Europ\u0119 przed zalewem islamu.<\/p>\n
Zach\u00f3d, czyli Europa zawsze pozostawa\u0142 zdecydowanie bardziej jednorodny (chrze\u015bcija\u0144stwo), a tak\u017ce racjonalistyczny, m.in. za spraw\u0105 wp\u0142yw\u00f3w greckich (rozw\u00f3j geometrii) i rzymskich, natomiast Wsch\u00f3d zdecydowanie bardziej niejednorodny (islam, buddyzm i hinduizm) oraz mistyczny.<\/p>\n
Opracowanie: Marcin Pietrzyk<\/p>\n
\u0179r\u00f3d\u0142o:<\/strong><\/p>\n Peyami Safa, Reflections on the Turkish Revolution, Ankara 1999. \u0179r\u00f3d\u0142o plakatu<\/strong>: Ataturk Arastirma Merkezi, Elektronic Magaza<\/p>\n Zobacz tak\u017ce:<\/strong><\/p>\n MAUZOLEUM ATTATURKA W ANKARZE<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":" Jednym z bardziej znamiennych wydarze\u0144 XX wieku by\u0142a rewolucja turecka, kt\u00f3ra nast\u0105pi\u0142a po rozpadzie Imperium Ottoma\u0144skiego po I wojnie \u015bwiatowej. Wielkie imperium rozpada\u0142o si\u0119 stopniwo, a korzenie kryzysu pa\u0144stwa, mo\u017cemy odnale\u017a\u0107 ju\u017c w XVIII-XIX wieku….<\/p>\n","protected":false},"author":2,"featured_media":2185,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[13],"tags":[],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/334"}],"collection":[{"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/users\/2"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=334"}],"version-history":[{"count":1,"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/334\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":336,"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/334\/revisions\/336"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/media\/2185"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=334"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=334"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=334"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}
\nTranslated by Prof. Yulug Tekin Kurat, Ataturk Research Center.<\/p>\n