\nMIASTO MUZU\u0141MA\u0143SKIE<\/p>\n
Cywilizacja muzu\u0142ma\u0144ska cz\u0119sto okre\u015blana jest jako miejska. Najbardziej specyficzn\u0105 cecha islamu jest oparcie tej cywilizacji na kulturze miasta, st\u0105d w islamie tak wielki ich rozw\u00f3j. One by\u0142y centrum, w kt\u00f3rym zarz\u0105dzano kalifatem.<\/p>\n
Pocz\u0105tek tworzenia miast przez muzu\u0142man\u00f3w wi\u0105\u017ce si\u0119 z ekspansj\u0105 islamu, poczynaj\u0105c od czas\u00f3w \u201ekalif\u00f3w sprawiedliwych\u201d, poprzez Umajjad\u00f3w i Abbasyd\u00f3w. Po przej\u0119ciu miasta Arabowie nie ingerowali w jego wewn\u0119trzne sprawy, bo nie znali si\u0119 na jego administrowaniu. Wojska okupuj\u0105ce rozbija\u0142y obozowiska pod nim. Osiedlali si\u0119 te\u017c w opuszczonych domach. Obozowiska zagospodarowane przez Arab\u00f3w nazywa\u0142y si\u0119 Al-Fustat (od arabskiej nazwy namiotu, lub greckiej fosy). Zagospodarowany obszar by\u0142 stosunkowo du\u017cy, w jego obszar wchodzi\u0142y pastwiska. Z czasem do oboz\u00f3w przybywa\u0142y grupy Beduin\u00f3w, zacz\u0119\u0142y pojawia\u0107 si\u0119 domy, wznoszono pierwsze meczety, nast\u0119pnie inne budynki charakterystyczne dla miast muzu\u0142ma\u0144skich.<\/p>\n
\nPrzyk\u0142adami miast-oboz\u00f3w s\u0105: Kair, w sk\u0142ad kt\u00f3rego wchodzi\u0142y kolejno zak\u0142adane obozy (Al – Fustat, Al- Kata\u2019i i Al- Azhar) , ka\u017cdy kolejny wch\u0142ania\u0142 poprzednie. Innymi miastami tego typu s\u0105 jeszcze Al- Kufa, Al- Basra i Al- Musil.<\/p>\n
\nPo etapie miast-oboz\u00f3w budowane s\u0105 miasta-rezydencje, mia\u0142y one struktur\u0119 obozu, ale by\u0142y sta\u0142ym miejscem pobytu w\u0142adc\u00f3w, o czym \u015bwiadczy\u0107 mo\u017ce budowanie pa\u0142ac\u00f3w. Przyk\u0142adem miasta-rezydencji jest Wasit. Charakterystycznym elementem epoki kalifatu Umajjad\u00f3w by\u0142y miasta-pa\u0142ace1 budowane na Pustyni Syryjskiej. Jednym z nich jest Kasr al- Hajr sk\u0142adaj\u0105cy si\u0119 z wielkiego i ma\u0142ego zamku, otoczonych murami z cios\u00f3w kamiennych. Na jednej ze \u015bcian muru robiono okr\u0105g\u0142e dziury dla rur kanalizacyjnych. Wod\u0119 niekiedy sprowadzano z bardzo daleka podziemnymi kana\u0142ami, a na nawadnianych polach osiedlali si\u0119 rolnicy. Posiad\u0142o\u015bci te w praktyce stawa\u0142y si\u0119 samowystarczalne. Przyczyny ekonomiczne prawdopodobnie decydowa\u0142y o stawianiu miast-zamk\u00f3w na pustyni, a nie na gruncie nadaj\u0105cym si\u0119 do uprawy.<\/p>\n
\nAbbasydzi postanowili przy\u0107mi\u0107 swoich poprzednik\u00f3w. Zbudowali od podstaw now\u0105 stolic\u0119-Bagdad. By\u0142o to do\u015b\u0107 oryginalne przedsi\u0119wzi\u0119cie, bo budowane na planie ko\u0142a2. S\u0105dzi si\u0119, \u017ce pierwowzorem mia\u0142o by\u0107 paryjskie miasto Ktezyfon, istnieje r\u00f3wnie\u017c opinia jakoby kolisty plan miasta nawi\u0105zywa\u0142 do idealnego miasta Platona. Miasto otoczone by\u0142o podw\u00f3jn\u0105 lini\u0105 mur\u00f3w odleg\u0142ych od siebie o 300 metr\u00f3w. W murach by\u0142o 360 baszt, wok\u00f3\u0142 mur\u00f3w ci\u0105gn\u0119\u0142a si\u0119 fosa. Do miasta wchodzi\u0142o si\u0119 czterema bramami: Basryjsk\u0105, Kfijsk\u0105, Syryjsk\u0105 i Chorasa\u0144sk\u0105. W \u015brodku miasta zbudowano pa\u0142ac zwany Zielon\u0105 Kopu\u0142\u0105, z przylegaj\u0105cym do niego meczetem. Od tych budynk\u00f3w wychodzi\u0142y cztery g\u0142\u00f3wne drogi dochodz\u0105ce do bram miasta. Wzd\u0142u\u017c ulic znajdowa\u0142y si\u0119 bazary, sklepy. Z czasem miasto zacz\u0119\u0142o si\u0119 rozrasta\u0107 poza murami, powsta\u0142a nowa dzielnica Al- Karch. Miasto wewn\u0119trzne zaczyna\u0142o traci\u0107 na znaczeniu. Kalif przeni\u00f3s\u0142 swoja rezydencje poza mury pierwotnego miasta, kt\u00f3re sta\u0142o si\u0119 cytadel\u0105 w kt\u00f3rej chroniono si\u0119 w razie potrzeby.<\/p>\n
\nW miastach mieszka\u0142o oko\u0142o 20 procent ludno\u015bci. Wi\u0119kszo\u015b\u0107 miast to \u015brednie albo ma\u0142e, du\u017ce by\u0142y nieliczne. Miastom mo\u017cna przypisa\u0107 r\u00f3\u017cne funkcje. Wyr\u00f3\u017cniamy miasta religijne, obozy wojskowe, o\u015brodki handlowe. Istotn\u0105 role pe\u0142ni\u0142y miasta nadgraniczne(saghr), chroni\u0142y terytorium muzu\u0142ma\u0144skie przed naje\u017ad\u017acami. Odmian\u0105 saghr by\u0142y ribaty budowane wzd\u0142u\u017c linii brzegowej. Miasta tego typu otrzymywa\u0142y olbrzymie dotacje, ka\u017cdy muzu\u0142manin stawia\u0142 sobie za punkt honoru przeznaczy\u0107 cz\u0119\u015b\u0107 swojego maj\u0105tku na te twierdze.<\/p>\n
\nOrganizacja wewn\u0119trzna miast by\u0142a prawdopodobnie jednolita. Problemem okazuje si\u0119 hierarchia w\u0142adz miejskich. Nie wiemy kto zarz\u0105dza\u0142 miastem.<\/p>\n
\nWa\u017cn\u0105 funkcje pe\u0142nili s\u0119dziowie(kadi), podlegaj\u0105cy g\u0142\u00f3wnemu s\u0119dziemu (kadi al-kudat). \u00d3w urz\u0105d powsta\u0142 stosunkowo p\u00f3\u017ano, bo za czas\u00f3w abbasydzkich. Kadi by\u0142 istotn\u0105 figur\u0105 w administracji miejskiej. Niezale\u017cny i ciesz\u0105cy si\u0119 wysokim powa\u017caniem w\u015br\u00f3d ludu. On zajmowa\u0142 si\u0119 finansami, podlega\u0142a mu policja.<\/p>\n
\nKluczowi okazywali si\u0119 r\u00f3wnie\u017c Muhtasibowie, gospodarze miasta, zwi\u0105zani z urz\u0119dem zwanym hista. Urz\u0105d ten zajmowa\u0142 si\u0119 nadzorem handlu, rzemios\u0142a, cen. Muhtasib dba\u0142 o porz\u0105dek na bazarach, o odpowiednie rozmieszczenie kram\u00f3w. Czuwa\u0142 nad jako\u015bci\u0105 towar\u00f3w, nie dopuszcza\u0142 do jakichkolwiek oszustw. Arenom ich dzia\u0142a\u0144 by\u0142y nie tylko targi, ale tak\u017ce opiekowali si\u0119 meczetami, hammamami, wcielali si\u0119 w policjant\u00f3w. Uwa\u017cano ich za ostoje moralno\u015bci.<\/p>\n
\nSzurta (policja), nale\u017ca\u0142y do niej jednostki posiadaj\u0105ce specjalne odznaki. Ich zadaniem by\u0142o dbanie o bezpiecze\u0144stwo w mie\u015bcie. S\u0142u\u017cba ta podlega\u0142a bezpo\u015brednio kadiemu i muhtasibom. Odpowiedzialna by\u0142a za egzekwowanie kar (\u015bmierci, ch\u0142osty, wi\u0119zienia).<\/p>\n
\nMiasta muzu\u0142ma\u0144skie szybko si\u0119 rozwija\u0142y i z czasem ujednolica\u0142y, mimo \u017ce wywodzi\u0142y si\u0119 z r\u00f3\u017cnych kultur. Zar\u00f3wno miasta dziedziczone po Bizancjum jak i te powsta\u0142e z oboz\u00f3w wojskowych stawa\u0142y si\u0119 bardzo podobne. Zanika\u0142a specjalizacja miast. Mo\u017cna je by\u0142o podzieli\u0107 na dzielnice. Dzielnice po\u0142\u0105czone byle ze sob\u0105 bramami (europejczycy niszcz\u0105 je na prze\u0142omie XIX i XX wieku). Nie by\u0142o czego\u015b takiego jak getto, cho\u0107 istnia\u0142a dzielnica \u017cydowska, ale \u017cydzi jak i chrze\u015bcijanie sami woleli mieszka\u0107 w pobli\u017cu siebie. Ka\u017cda z grup mia\u0142a swoje miejsce, zgodne z przynale\u017cno\u015bci\u0105 etniczn\u0105 lub wyznaniow\u0105, albo zwi\u0105zan\u0105 z wykonywanym zawodem.<\/p>\n
\nPrzyczyn\u0105 ujednolicenia mo\u017cna szuka\u0107 w braku w\u0142adz samorz\u0105dowych, podleg\u0142ych jedynie w\u0142adzy centralnej pa\u0144stwa. Przejd\u017amy do poszczeg\u00f3lnych element\u00f3w charakterystycznych dla miasta muzu\u0142ma\u0144skiego i \u017cycia codziennego<\/p>\n
Meczet to najbardziej charakterystyczna budowla cywilizacji muzu\u0142ma\u0144skiej. Po arabsku nazywa si\u0119 masd\u017cid co znaczy: miejsce w kt\u00f3rym bije si\u0119 pok\u0142ony. S\u0142owo masd\u017cid oznacza miejsce, a nie budynek. Pocz\u0105tkowo meczetem mog\u0142o by\u0107 ka\u017cde wyznaczone i oczyszczone miejsce. Wed\u0142ug tradycji, pierwszym meczetem by\u0142 dom Mahometa w Medynie, typowy dla ca\u0142ego P\u00f3\u0142wyspu Arabskiego: kilka izb otwartych na dziedziniec nakryty namiotowym p\u0142\u00f3tnem.<\/p>\n
\nPodstaw\u0105 by\u0142 dziedziniec wok\u00f3\u0142 kt\u00f3rego wznosi\u0142 si\u0119 mur z suszonej ceg\u0142y. \u00d3w dziedziniec mia\u0142 rozmiary 50m x 50m. Od zewn\u0105trz po stronie wschodniej zbudowano kilka pomieszcze\u0144 krytych dachem, z wej\u015bciem od podw\u00f3rza. Przy \u015bcianie p\u00f3\u0142nocnej i po\u0142udniowej wzniesiono zadaszenie. Wraz ze wzrostem wyznawc\u00f3w rozbudowywano meczet, ale by\u0142 podobny do pierwowzoru. Wzorzec ten przeniesiono na pierwszy monumentalny meczet w Damaszku, zbudowany przez kalifa Al-Walida. Sta\u0142 si\u0119 prototypem budowli hipostylowych (ze stropem wspartym na kolumnach). Plan takiego meczetu (arabskiego) jest bardzo prosty. Dziedziniec i sala modlitw podzielone na trzy nawy r\u00f3wnolegle do kibli, z kt\u00f3rej wierni widz\u0105 przez ca\u0142y czas imama przy minbarze. Nad minbarem znajdowa\u0142a si\u0119 kopu\u0142a, a na zewn\u0105trz sta\u0142y cztery minarety, symbole jedno\u015bci wiary z kt\u00f3rych nawo\u0142ywano wiernych do modlitwy. W razie potrzeby bez problemu mo\u017cna by\u0142o go rozbudowa\u0107. Meczet budowano na kszta\u0142cie kwadratu lub prostok\u0105ta. Od XI w. plan meczetu uleg\u0142 znacznym modyfikacjom regionalnym. W Persji wzniesiony przez Seld\u017cuk\u00f3w meczet ma kszta\u0142t krzy\u017ca, z czterema salami modlitw otwartymi na wsp\u00f3lny dziedziniec. Na wz\u00f3r tureckiego meczetu Suleymaniye budowano \u015bwi\u0105tynie w kszta\u0142cie sze\u015bcianu.<\/p>\n
\nIstotnym elementem meczetu jest mihrab. Nisza w \u015bcianie meczetu, przewa\u017cnie ozdobna, wyznaczaj\u0105ca kierunek modlitwy, kibl\u0119. Jest elementem architektonicznym, pojawi\u0142 si\u0119 za czas\u00f3w Umajjad\u00f3w. Z czasem przybra\u0142 role chrze\u015bcija\u0144skiego o\u0142tarza. Stal si\u0119 dominuj\u0105cym, bogato zdobionym punktem \u015bwi\u0105tyni. W zale\u017cno\u015bci od lokalnej tradycji mihrab pokryty by\u0142 kamieniem, stiukami, ceramik\u0105 czy drewnem. Nisza mog\u0142a przybra\u0107 kszta\u0142t kwadratu, wielok\u0105ta, posta\u0107 p\u00f3\u0142kolist\u0105.<\/p>\n
\nMida te\u017c wchodzi w obr\u0119b meczetu. Jest to miejsce dokonywania rytualnej ablucji przed modlitw\u0105. Najcz\u0119\u015bciej jest to obszerna misa do kt\u00f3rej doprowadza si\u0119 bie\u017c\u0105c\u0105 wod\u0119.<\/p>\n
\nW meczecie m\u00f3g\u0142 r\u00f3wnie\u017c znajdowa\u0107 si\u0119 minbar, czyli podwy\u017cszenie z kt\u00f3rego imam wyg\u0142asza\u0142 kazanie (chutbe). Jest to rodzaj tronu. Zwyk\u0142ym krzes\u0142em, minbar by\u0142 tylko za czas\u00f3w Umajjad\u00f3w. Z czasem coraz obficiej go zdobiono. Minbar przewa\u017cnie by\u0142 ruchomy, wykonany z drewna, mia\u0142 pi\u0119trow\u0105 konstrukcje, p\u00f3\u017aniej pojawia\u0142y si\u0119 minbary sta\u0142e, kamienne. Umieszczano go po prawej stronie mihrabu.<\/p>\n
\nMeczet\u00f3w z minbarem do wieku IX nawet w tak du\u017cych miastach jak Bagdad by\u0142o niewiele. \u015aci\u015ble kontrolowano ich ilo\u015b\u0107. Takie meczety to wyznaczniki stolicy.<\/p>\n
\nMinaret, kamienna lub ceglana wie\u017ca meczetu, z kt\u00f3rej wzywa si\u0119 wiernych do modlitwy. W czasach proroka meczety nie mia\u0142y minaret\u00f3w. W VII wieku wznoszono je na wz\u00f3r ko\u015bcio\u0142\u00f3w chrze\u015bcija\u0144skich. Meczety mia\u0142y od jednego do kilku minaret\u00f3w. W Iraku minarety mia\u0142y kszta\u0142t spiralny, przypominaj\u0105ce mezopotamskie zigguraty. W Iranie i Turcji przybiera\u0142y kszta\u0142t walc\u00f3w lub lekko pochylonych \u015bci\u0119tych sto\u017ck\u00f3w. Za Abbasyd\u00f3w minarety sta\u0142y si\u0119 samodzielnymi elementami architektury, oddzielnymi od meczet\u00f3w.<\/p>\n
\nMeczety pe\u0142ni\u0142y r\u00f3wnie\u017c funkcje obronn\u0105. Przeniesienie minaret\u00f3w do wn\u0119trza meczetu, wysokie mury czyni\u0142o ze \u015bwi\u0105tyni trudn\u0105 do zdobycia fortec\u0119. Minaret nie tylko s\u0142u\u017cy\u0142 muezinowi do wzywania wiernych, ale by\u0142 r\u00f3wnie\u017c wie\u017c\u0105 obserwacyjn\u0105.<\/p>\n
\nHammamy, czyli \u0142a\u017anie miejskie by\u0142y niezwykle popularne w \u015bwiecie islamie, cho\u0107 istnia\u0142o przekonanie, \u017ce przebywanie w \u0142a\u017ani mo\u017ce tylko prowadzi\u0107 do grzechu i upadku. Ulemowie orzekali, \u017ce wierni udaj\u0105cy si\u0119 do hammamu nie powinni przebywa\u0107 tam za d\u0142ugo. Nie powinno si\u0119 je\u015b\u0107, spa\u0107 a przede wszystkim odmawia\u0107 werset\u00f3w Koranu. Lud wierzy\u0142, \u017ce w hammamach co noc przebywaj\u0105 demony.<\/p>\n
\nArabskie \u0142a\u017anie wzorowa\u0142y si\u0119 na rzymskich i bizantyjskich. W wyznaczonych dniach tygodnia i godzinach z hammamu korzystaj\u0105 albo m\u0119\u017cczy\u017ani albo kobiety. Budowano je z cegie\u0142, kamienia, marmuru w zale\u017cno\u015bci od kraju czy dzielnicy. W sk\u0142ad \u0142a\u017ani wchodzi\u0142 szereg sal i kompleks basen\u00f3w, w kt\u00f3rych woda podgrzewana by\u0142a do r\u00f3\u017cnych temperatur. Liczna obs\u0142uga( fryzjerzy, k\u0105pielowe, cyrulicy) zajmowa\u0142a si\u0119 budynkiem i licznymi klientami.<\/p>\n
\nKobiety ca\u0142ymi godzinami przesiadywa\u0142y w tych zak\u0142adach kosmetycznych3. Odwiedza\u0142y je przeci\u0119tnie co dwa tygodnie. Panie przybywa\u0142y na osio\u0142kach, lub lektyce je\u015bli by\u0142y do\u015b\u0107 zamo\u017cne. Sp\u0119dzaj\u0105c niemal ca\u0142y dzie\u0144 musia\u0142y co\u015b je\u015b\u0107. Serwowano im obiad i podwieczorek. Klientka mia\u0142a do swojej dyspozycji dwie k\u0105pielowe. Po p\u00f3\u0142godzinnej k\u0105pieli parowej k\u0142ad\u0142a si\u0119 na marmurowej \u0142awie i nacierana j\u0105 ochr\u0105. Nast\u0119pnie przysz\u0142a kolej na g\u0142ow\u0119. Myto i masowan\u0105 j\u0105, a\u017c by\u0142a zupe\u0142nie czysta. Po tych wst\u0119pnych zabiegach nadchodzi\u0142 czas na pierwszy posi\u0142ek, z\u0142o\u017conych z zimnych da\u0144. Kolejnym punktem dnia by\u0142a siesta trwaj\u0105ca od godziny do dw\u00f3ch. W tym czasie panie oddawa\u0142y si\u0119 plotk\u0105. W dalszej cz\u0119\u015bci dnia nak\u0142adano henn\u0119 na w\u0142osy. Najpopularniejszym kolorem by\u0142 rudy, jasne odcienie by\u0142y najmniej popularne. Ostatni element zabieg\u00f3w to masa\u017c. Dzie\u0144 sp\u0119dzony w hammanach by\u0142 bardzo wyczerpuj\u0105cy tote\u017c klientki dla odpoczynku k\u0105pa\u0142y si\u0119 w basenach z zimn\u0105, ciep\u0142\u0105 lub gor\u0105c\u0105 woda, w zale\u017cno\u015bci od ochoty. Panie raczy\u0142y si\u0119 r\u00f3wnie\u017c niezliczon\u0105 ilo\u015bci\u0105 s\u0142odyczy i owoc\u00f3w. Tu\u017c przed wyj\u015bciem zajmowano si\u0119 jeszcze twarz\u0105 klientki. Brwi malowano wywarem z wasma ( rodzaj indygo), oczy powi\u0119kszano tuszem ro\u015blinnym z Isfahanu. Z\u0119by myto mieszank\u0105 masy per\u0142owej, utartych skorupek jajek i w\u0119gla drzewnego. Tak si\u0119 ko\u0144czy\u0142 dzie\u0144, dama zm\u0119czona, ale i szcz\u0119\u015bliwa wraca\u0142a do domu.<\/p>\n
\nMuzu\u0142manie niezwykle dbali o czysto\u015b\u0107 i urod\u01194. Lubili przebywa\u0107 w hammanach, a i religia nakazywa\u0142a im ablucj\u0119. M\u0119\u017cczy\u017ani nosili brody, po kt\u00f3rych mo\u017cna by\u0142o rozpozna\u0107 z jakiej warstwy spo\u0142ecznej pochodzi. Mieszczanin nosi\u0142 brod\u0119 o \u015bredniej d\u0142ugo\u015bci i farbowa\u0142 j\u0105 na kolor niebieski, \u017c\u00f3\u0142ty, zielony albo czerwony. Niewolnika rozpoznawa\u0142o si\u0119 po kr\u00f3tkiej przystrzy\u017conej brodzie. Dostojnicy, ludzie uprawiaj\u0105cy wolne zawody nosili bardzo d\u0142ugie, bia\u0142e brody. Wojskowi zapuszczali czarne brody, rozdzielone na dwie cz\u0119\u015bci.<\/p>\n
\nMuzu\u0142manie golili g\u0142owy z wyj\u0105tkiem ksi\u0105\u017c\u0105t nosz\u0105cych d\u0142ugie w\u0142osy oraz niewolnik\u00f3w.<\/p>\n
Oto jak ubierali si\u0119 \u015bredniowieczni muzu\u0142manie: ubiera\u0142 koszule z bia\u0142ego p\u0142\u00f3tna uszyt\u0105 z dziesi\u0119ciu cz\u0119\u015bci. Zapinana j\u0105 na prawym ramieniu, na kulisty guzik drewniany, szklany lub metalowy. Nast\u0119pnie wk\u0142adano kalesony, tak\u017ce z bia\u0142ego p\u0142\u00f3tna, przymocowane na pasie kosztownym sznurem. Na kalesony zak\u0142adano proste spodnie z kolorowego p\u0142\u00f3tna, r\u00f3wnie\u017c wi\u0105zane sznurem. Elementem stroju by\u0142 kaftan z r\u0119kawami i obszernymi kieszeniami. Zak\u0142adano cienkie albo grube w zale\u017cno\u015bci od pory roku. Nak\u0142adano na wierz ab\u0119, rodzaj bardzo szerokiego p\u0142aszcza z szerokimi r\u0119kawami, uszytego z materia\u0142u z koziej we\u0142ny, tkanego bardzo lu\u017ano, koloru popielatego, be\u017cowego, czarnego albo bia\u0142ego. Nakryciem g\u0142owy by\u0142 turban, kt\u00f3rego jedynie niewolnicy nie mogli nosi\u0107.<\/p>\n
\nEleganci zak\u0142adali na nogi kolorowe skarpety z bawe\u0142ny albo we\u0142ny. Nosili pantofle koloru \u017c\u00f3\u0142tego lub czarnego, natomiast zwykli mieszczanie nosili obuwie koloru czerwonego. Robotnicy ubierali si\u0119 podobnie do mieszczan tylko \u017ce p\u0142\u00f3tno by\u0142o innego koloru. Wojskowi nosili czarne dolmany, urz\u0119dnicy durra\u2019a, we\u0142niane kurtki z r\u0119kawami, szeroko wyci\u0119te w szpic na piersi. Prawnicy, lekarze, kadi i imamowie nosili ogromne turbany okryte tajlasanem (du\u017ca ciemno niebieska chustka przypi\u0119ta z tylu do turbanu). Moda w \u015bredniowieczu jednak szybko si\u0119 zmienia\u0142a. W zale\u017cno\u015bci od panuj\u0105cego w\u0142adcy noszono co\u015b innego.<\/p>\n
\nElementem rozr\u00f3\u017cniaj\u0105cym muzu\u0142man\u00f3w od innych by\u0142y w\u0105sy. Muzu\u0142manie golili w\u0105sy po\u015brodku g\u00f3rnej wargi i pozostawiali je po bokach, natomiast \u017cydzi golili w\u0105sy z bok\u00f3w. Niezwykle dbano o swoje twarze jak i ca\u0142e cia\u0142o. M\u0119\u017cczy\u017ani podobnie jak kobiety malowali sobie oczy isfaha\u0144skim tuszem ro\u015blinnym. Byli wstanie przesiadywa\u0107 godzinami przed lustrami. Na ulicach istnia\u0142a specyficzna grupka ludzi kt\u00f3ra potrafi\u0142a wykorzystywa\u0107 t\u0119 s\u0142abo\u015b\u0107 niekt\u00f3rych m\u0119\u017cczyzn. Ajendarze mieli przy sobie wyczyszczone zwierciad\u0142a zas\u0142oni\u0119te kawa\u0142kiem materia\u0142u. Ods\u0142aniali je za drobn\u0105 oplata i modny przechodzie\u0144 m\u00f3g\u0142 si\u0119 przegl\u0105dn\u0105\u0107, poprawi\u0107 ubranie.<\/p>\n
\nJe\u017celi chodzi o kobiety to wszystkie wygl\u0105da\u0142y bardzo podobnie kiedy przechadza\u0142y si\u0119 po mie\u015bcie. Owini\u0119ty by\u0142y chustami i zas\u0142onami. Zas\u0142ona, najcz\u0119\u015bciej z lekkiego jedwabiu, sk\u0142ada\u0142a si\u0119 z dw\u00f3ch du\u017cych cz\u0119\u015bci. Pierwsza, przednia, zaczyna\u0142a si\u0119 w pasie i okrywa\u0142a sp\u00f3dnic\u0119, druga zakrywa\u0142a plecy, ramiona i g\u0142ow\u0119 a\u017c do czo\u0142a. Te warstwy chust kobieta przytrzymywa\u0142a sobie r\u0119k\u0105. Panie mia\u0142y os\u0142oni\u0119te twarze woalk\u0105 gazow\u0105 albo koronkow\u0105. Eleganckie kobiety nosi\u0142y at\u0142asowe spodnie, sanda\u0142y albo pantofle z safianowej sk\u00f3ry lub tkaniny na obcasach. W domu nosi\u0142y kr\u00f3tkie spodenki a na ni\u0105 wk\u0142ada\u0142y szerok\u0105 sp\u00f3dnic\u0119 z at\u0142asu zdobion\u0105 koronkami lub r\u00f3\u017cnokolorowej we\u0142ny. W domu nie noszono \u017cadnego obuwia, bo na pod\u0142ogach le\u017ca\u0142y kobierce.<\/p>\n
\nKobiece fryzury sk\u0142ada\u0142y si\u0119 z licznych cienkich warkoczyk\u00f3w, w razie potrzeby warkoczyki by\u0142y doczepiane. Zwykle mieszkanki nosi\u0142y chusty na g\u0142owach, natomiast ksi\u0119\u017cniczki mog\u0142y zak\u0142ada\u0107 kapelusze. Bardzo popularne by\u0142o noszenie wszelkiego rodzaju bi\u017cuterii; naszyjnik\u00f3w, pier\u015bcieni czy kolczyk\u00f3w. W wieku XII i XIII kobiece stroje zbli\u017cy\u0142y si\u0119 do m\u0119skich.<\/p>\n
Ludzie z czas\u00f3w \u015bredniowiecza lubili przebywa\u0107 w domach. Znany jest opis mieszka\u0144 ludzi zamo\u017cnych z IX wieku5. Dwuskrzyd\u0142owe drewniane drzwi nabijane gwo\u017adziami, z okuciem i klamkami. Ko\u0142atka by\u0142a zazwyczaj w kszta\u0142cie obr\u0119czy. Po obu stronach sta\u0142y kamienne \u0142awy. Przez drzwi wchodzi\u0142o si\u0119 do sieni, wyk\u0142adanej wielk\u0105 ceg\u0142\u0105, a dalej na du\u017cy dziedziniec, na kt\u00f3rym ros\u0142y drzewa i klomby kwiat\u00f3w.<\/p>\n
\nNajcz\u0119\u015bciej basen zajmowa\u0142 jego \u015brodek. Wchodz\u0105c do mieszkania przechodzi\u0142o si\u0119 przez salon, a nast\u0119pnie do pozosta\u0142ych pomieszcze\u0144 rozmieszczonych wok\u00f3\u0142 dziedzi\u0144ca. Pokoje mia\u0142y du\u017ce podkowiaste okna wychodz\u0105ce na dziedziniec. Mieszkania mia\u0142y suteryny, w kt\u00f3rych mie\u015bci\u0142y si\u0119 kuchnie i pokoje letnie. W pomieszczeniach tych by\u0142y niewielkie okienka tu\u017c nad ziemi\u0105, zapewniaj\u0105ce dop\u0142yw powietrza.<\/p>\n
\nDomy by\u0142y zwykle bardzo obszerne i pi\u0119trowe. Posiada\u0142y wiele pomieszcze\u0144, ich liczba dochodzi\u0142a niekiedy do pi\u0119\u0107dziesi\u0119ciu. Jedne z nich przeznaczone by\u0142y do mieszkania w lecie inne podczas zimy. Pomieszczenia letnie powszechne by\u0142y na terenach od Azji \u015arodkowej a\u017c do Mezopotamii. Cechowa\u0142a je niezwyk\u0142a pomys\u0142owo\u015b\u0107.<\/p>\n
\nOczywi\u015bcie by\u0142y to domy wy\u0142\u0105cznie arystokracji, ale domy zwyk\u0142ych obywateli planowano w ten sam spos\u00f3b.<\/p>\n
\nKuchnia znajdowa\u0142a si\u0119 zwykle w suterynie. Pomieszczenie zawiera\u0142o rz\u0105d palenisk, komin oraz popielnik. Kuchnie to najbardziej zadymione i w przeciwie\u0144stwie do reszty domu bardzo ciemne pomieszczenie. Palono w nich lampy olejne i nie wszystkie kominy funkcjonowa\u0142y jak nale\u017cy. Umeblowana by\u0142a w niskie sto\u0142y, drewniane sto\u0142ki, p\u00f3\u0142ki w kt\u00f3rych uk\u0142adano naczynia. Ka\u017cde takie pomieszczenie musia\u0142o zawiera\u0107 mo\u017adzierze i t\u0142uczki- bardzo popularne na Wschodzie. Narz\u0119dziami tymi t\u0142uczono orzechy, migda\u0142y, szafran, mi\u0119so.<\/p>\n
\nJadalnia jedynie co posiada\u0142a to niskie sto\u0142y i kobierce wraz z poduszkami. Na co dzie\u0144 rodzina jada\u0142a wsp\u00f3lnie siedz\u0105c na poduszkach. Kiedy odbywa\u0142a si\u0119 uroczysta uczta, ka\u017cdy zasiada\u0142 przy oddzielnym stole.<\/p>\n
\nU ludzi zamo\u017cnych lub \u015brednio zamo\u017cnych \u015bciany zdobione by\u0142y suknem, malowid\u0142ami czy mozaikami. We wszystkich pomieszczeniach by\u0142y nisze s\u0142u\u017c\u0105ce do przechowywania drobnych przedmiot\u00f3w, a w sali go\u015bcinnej pe\u0142ni\u0142y funkcje dekoracyjne, uk\u0142adano tam cenne, \u0142adne drobiazgi. W pokojach go\u015bcinnych sta\u0142y sofy b\u0105d\u017a na kobiercach b\u0105d\u017a na niskich \u0142awach. Poduszki atlasowe lub aksamitne s\u0142u\u017cy\u0142y jako oparcie. Jako dope\u0142nienie wystroju salonu widzimy firanki, \u015bwieczniki, kadzielnice, wazy, zwierciad\u0142a, sto\u0142y z damasce\u0144skiej miedzi.<\/p>\n
\nW niszach sypialnianych umieszczano lustra, kandelabry z woskowymi \u015bwiecami, mis\u0119, dzban miedziany, srebrny lub gliniany. Pos\u0142anie to niedu\u017cy, p\u0142\u00f3cienny, wypchany wat\u0105 materac, kt\u00f3ry umieszczany by\u0142 na kobiercu. Co wiecz\u00f3r przed snem, rozk\u0142adano na kobiercu prze\u015bcierad\u0142o, du\u017ce ko\u0142dry z we\u0142ny lub bawe\u0142ny, poduszki wypchane g\u0119sim lub \u0142ab\u0119dzim pierzem. Rano, materac wraz z ko\u0142dr\u0105 i poduszkami zwijano i ustawiano pod \u015bcian\u0105. Starannie zakrywano je kraciast\u0105 kap\u0105, tworz\u0105c wygodn\u0105 sof\u0119. Drewniane skrzynie w mieszkaniu s\u0142u\u017cy\u0142y za szafy. By\u0142a ich ilo\u015b\u0107 zawsze parzysta. W zale\u017cno\u015bci od wielko\u015bci izby skrzy\u0144 by\u0142o dwie lub cztery. Tak jaki i wi\u0119kszo\u015b\u0107 przedmiot\u00f3w w domu tak\u017ce skrzynie bywa\u0142y zdobione. Wzbogacano je posrebrzan\u0105, poz\u0142acan\u0105 miedzi\u0105. Ka\u017cda z nich by\u0142a od wewn\u0105trz obita p\u0142\u00f3tnem. Trzymano w nich bielizn\u0119 i odzie\u017c.<\/p>\n
\nOd wieku X zacz\u0119\u0142y si\u0119 istotne zmiany. Ludno\u015bci by\u0142o coraz wi\u0119cej i koszty utrzymania dom\u00f3w wzrasta\u0142y. Na rzecz dom\u00f3w osobno stoj\u0105cych coraz cz\u0119\u015bciej wznoszono budynki wielo mieszkaniowe, ale i te mieszkania by\u0142y zbudowane tak samo jak wcze\u015bniej opisane. Takie mieszkania budowano jako wielopi\u0119trowe i dzielono je na mniejsze i wi\u0119ksze w zale\u017cno\u015bci od mo\u017cliwo\u015bci i potrzeby lokator\u00f3w.<\/p>\n
\nOtwory zas\u0142oni\u0119te maszrabijj\u0105, wyci\u0119t\u0105 kratk\u0105 drewnian\u0105, s\u0142u\u017cy\u0142y jako okna. Maszrabijja by\u0142a po to by m\u0119\u017cczy\u017anie nie mogli podgl\u0105da\u0107 kobiet.<\/p>\n
\nLetnie upa\u0142y stanowi\u0142y wielki problem w takich mieszkaniach. Bardziej cierpia\u0142y kobiety bo rzadziej mog\u0142y wychodzi\u0107 z domu. Starano si\u0119 rozwi\u0105za\u0107 ten problem. Wprowadzono na nowo Kubat al \u2013chajsz. W pokoju w kt\u00f3rym chciano uzyska\u0107 klimatyzacj\u0119, \u015bciany pokrywano filcowym obiciem. Pod sufitem instalowano poziom\u0105 rur\u0119 o\u0142owian\u0105, bardzo drobno dziurkowan\u0105, st\u0105d kapa\u0142a woda i zwil\u017ca\u0142a filc. To zapewnia\u0142o sta\u0142e parowanie, od\u015bwie\u017caj\u0105ce powietrze w pomieszczeniu. Ludzie mniej zamo\u017cni te\u017c radzili sobie z upa\u0142ami. Mocowali kawa\u0142ek filcu do \u017caluzji, moskitiery i co jaki\u015b czas go skrapiali. Byli i tacy kt\u00f3rzy wod\u0119 do skrapiania filcu perfumowali. W wielkich salach stosowano wentylatory zawieszone na suficie, z czasem montowano je r\u00f3wnie\u017c w oknach.<\/p>\n
\nMieszka\u0144cy po\u0142udniowej Arabii nie mieli takich problem\u00f3w. Ich domy budowano z kamienia, w kt\u00f3rych panowa\u0142 przyjemny ch\u0142\u00f3d.<\/p>\n
\nZim\u0105 w krajach o klimacie umiarkowanym i zimnym stosowano system ogrzewania kursi. Kursi (krzes\u0142o) to niski st\u00f3\u0142 przykryty p\u0142\u00f3cienn\u0105 p\u0142acht\u0105 i kocami. Na wierzchu k\u0142adziono ko\u0142dr\u0119. P\u00f3\u017aniej przygotowywano mankal, rodzaj piecyka sze\u015bciobocznego, z br\u0105zu, miedzi, \u017celaza, na ma\u0142ych n\u00f3\u017ckach. Piec umieszczano na miedzianej p\u0142ycie. Mankal nape\u0142niano popio\u0142em drzewnym i w\u0119glem. Gdy w\u0119giel si\u0119 roz\u017carzy\u0142, przysypywano go warstw\u0105 popio\u0142u, wtedy umieszczano mankal pod kursi. Trzeba by\u0142o co jaki\u015b czas zajmowa\u0107 si\u0119 piecykiem by ogie\u0144 si\u0119 utrzymywa\u0142 w odpowiedniej wielko\u015bci. Obok piecyka umieszczano dzban z wod\u0105 by w ka\u017cdej chwili mie\u0107 ciep\u0142\u0105 wod\u0119.<\/p>\n
\nBazar, wywodzi\u0142 si\u0119 ze staro\u017cytnej tradycji wschodniej i \u015br\u00f3dziemnomorskiej. Maj\u0105 one sp\u00f3jn\u0105 charakterystyczn\u0105 organizacje nie zmienion\u0105 od wiek\u00f3w. Bazar to szeroka co najmniej na pi\u0119tna\u015bcie metr\u00f3w i zwykle bardzo d\u0142uga ulica. Bazar to g\u0142\u00f3wne centrum \u017cycia spo\u0142ecznego. Wok\u00f3\u0142 niego nie by\u0142o budynk\u00f3w mieszkalnych. Po obu jego kra\u0144cach znajdowa\u0142y si\u0119 \u017celazne kraty, kt\u00f3rymi zamykano bazary na noc. W zale\u017cno\u015bci od strefy od strefy klimatycznej bazary by\u0142y kryte ( Afganistan, Mezopotamia) lub tam gdzie nie pada\u0142o wznoszono drewniane rusztowania, kt\u00f3re chroni\u0142y przed promieniami s\u0142o\u0144ca.<\/p>\n
\nKramy mia\u0142y szeroko\u015b\u0107 oko\u0142o sze\u015bciu metr\u00f3w, nie posiada\u0142y ani drzwi ani szyb. Wieczorem, przed zamkni\u0119ciem zabezpieczano je zbitymi deskami. Kramy zazwyczaj budowano z dwoma kondygnacjami. Druga to antresola, s\u0142u\u017c\u0105ca za kantor. Pod\u0142ogi i \u015bciany wy\u0142o\u017cone by\u0142y kobiercami i matami na kt\u00f3rych siedzieli niekt\u00f3rzy kupcy w oczekiwaniu na klient\u00f3w. Inni, tacy jak rzemie\u015blnicy byli w ci\u0105g\u0142ym ruchu. Klienci przy kramach siadali na taboretach.<\/p>\n
\nWieczorem bazary powoli pustosza\u0142y, kupcy wracali do domu. Zamykano targowisko. Stra\u017cnicy z psami i pochodniami pilnowali placu a\u017c do ponownego otwarcia. Stra\u017cnik (asa) to funkcjonariusz publiczny, ale za swoj\u0105 prace otrzymywa\u0142 wynagrodzenie od sklepikarzy.<\/p>\n
\nNa bazarze g\u0142\u00f3wnym, po\u0142o\u017conym w centrum miasta, obowi\u0105zywa\u0142 dok\u0142adnie okre\u015blony uk\u0142ad. Grupowano handlarzy wed\u0142ug ich specjalizacji. Centralny bazar s\u0105siadowa\u0142 z \u201d meczetem pi\u0105tkowym\u201d. Wok\u00f3\u0142 niego, w najbardziej presti\u017cowym miejscu, mogli handlowa\u0107 ci, kt\u00f3rzy sprzedawali ksi\u0119gi oraz przedmioty do u\u017cytku religijnego. By\u0142a to suka ksi\u0119garzy. Dalej urz\u0119dowali kupcy z suk perfumiarzy. Obok pracowali z\u0142otnicy i ludzie zajmuj\u0105cy si\u0119 wymian\u0105 pieni\u0119dzy. Przewa\u017cnie zajmowali si\u0119 tym \u017cydzi i chrze\u015bcijanie ze wzgl\u0119du \u017ce szariat zabrania\u0142 lichwy. Ich kantory nie mog\u0142y by\u0107 widoczne od strony meczetu. Najcenniejsze towary sprzedawano w osobnym budynku \u2019\u2019cesarskim\u2019\u2019. By\u0142 kryty dachem i strze\u017cony. T\u0119 cz\u0119\u015b\u0107 bazaru w imperium osma\u0144skim nazywano bedestanem.<\/p>\n
\nWzd\u0142u\u017c g\u0142\u00f3wnej arterii handlowano towarami domowego u\u017cytku, ubraniami. W bocznych uliczkach sprzedawano artyku\u0142y spo\u017cywcze oraz naczynia. Rzemie\u015blnicy ze swoj\u0105 specyficzn\u0105 prac\u0105 mieli swoje suki gdzie\u015b na obrze\u017cach bazaru. Tam te\u017c znajdowa\u0142y si\u0119 chany i karawanseraje (budynki podobne do siebie).<\/p>\n
\nChany6 to magazyny handlowe o czworok\u0105tnych dziedzi\u0144cach \u0142\u0105czonych si\u0119 ze sob\u0105 za pomoc\u0105 krytych galerii. G\u0142\u00f3wny budynek wznosi\u0142 si\u0119 na wysoko\u015b\u0107 dw\u00f3ch, trzech pi\u0119ter. W nim mie\u015bci\u0142y si\u0119 sk\u0142ady i biura. By\u0142 to rodzaj gie\u0142dy w kt\u00f3rej kupcy z r\u00f3\u017cnych stron gromadzili swoje towary i sprzedawali je. Miasta \u015bredniej wielko\u015bci mia\u0142y ich dziesi\u0105tki. Bagdad, Kair liczy\u0142 ich setki. Najbardziej luksusowymi by\u0142y chany jubiler\u00f3w i bankier\u00f3w. Istnia\u0142y r\u00f3wnie\u017c chany zbo\u017ca, daktyli, oliwy, dywan\u00f3w, suszonych owoc\u00f3w, solonych ryb.<\/p>\n
\nChany otwierano o godzinie dziewi\u0105tej i od tej pory panowa\u0142 nieustanny ruch. T\u0142um zrzed\u0142 oko\u0142o godziny osiemnastej kiedy ko\u0144czy\u0142 si\u0119 dzie\u0144 pracy.<\/p>\n
\nKarawanseraj7, \u2019\u2019go\u015bciniec dla podr\u00f3\u017cnych\u201d w rzeczywisto\u015bci kompleks budynk\u00f3w przypominaj\u0105cych fortec\u0119, w kt\u00f3rym odpoczywali kupcy przewo\u017c\u0105cy towary karawanami. Kupcy poszczeg\u00f3lnych specjalizacji dysponowali w\u0142asnymi karawanserajami, do kt\u00f3rych prowadzi\u0142a tylko jedna brama. Zamykano je na noc.<\/p>\n
\nNa dziedzi\u0144cu sta\u0142a studia lub basen, wok\u00f3\u0142 rozmieszczono galerie z pokojami dla kupc\u00f3w. Na parterze mie\u015bci\u0142y si\u0119 stajnie i magazyny. W ka\u017cdym karawanseraju mie\u015bci\u0142 si\u0119 meczet lub sala modlitw.<\/p>\n
\nMadrasa to muzu\u0142ma\u0144ska szko\u0142a. Ich architektura niewiele odbiega\u0142a swoim kszta\u0142tem od meczet\u00f3w. W zale\u017cno\u015bci od stylu mia\u0142y trzy lub cztery iwany, na jednym lub dw\u00f3ch poziomach, zawsze otwarte na centralny dziedziniec z ozdobn\u0105 fontann\u0105. Madrasy tak jak i meczety to budynki publiczne i utrzymywano je z funduszy publicznych. Szko\u0142y cz\u0119sto funkcjonowa\u0142y w po\u0142\u0105czeniu z innymi budynkami. Typowym przyk\u0142adem jest \u0142\u0105czenie madras z Chanuk\u0105, rodzajem klasztoru. Najcz\u0119\u015bciej mieszka\u0142y w nich bractwa sufickie. Madrasy \u0142\u0105czono r\u00f3wnie\u017c z mauzoleami wybitnych m\u0119\u017c\u00f3w. Przy madrasach pojawia\u0142y si\u0119 warsztaty. By\u0142y przekszta\u0142cane w szpitale.<\/p>\n
\nMauzolea z punktu widzenia ortodoks\u00f3w nie mog\u0142y by\u0107 wznoszone. Oddawanie czci ludziom zmar\u0142ym by\u0142o wykroczeniem przeciwko jedynob\u00f3stwu. St\u0105d tradycja stawiania mauzole\u00f3w by\u0142a do\u015b\u0107 p\u00f3\u017ana, si\u0119ga\u0142a pocz\u0105tku X wieku i wi\u0105\u017ce si\u0119 z rozwojem ideologii szyickiej.<\/p>\n
\nNajstarsz\u0105 zachowan\u0105 budowl\u0105 jest mauzoleum Samanid\u00f3w z 907 roku. Ma kszta\u0142t sze\u015bcianu o boku o d\u0142ugo\u015bci 10,8 metra. Budynek zbudowano z palonej ceg\u0142y, ale nie pokrywano go ceramik\u0105. Wszystkie fasady s\u0105 identyczne i maj\u0105 taki sam portal. Mauzoleum by\u0142o bardzo przemy\u015blanie zaprojektowane. Ka\u017cda z fasad zwr\u00f3cona by\u0142a w jedn\u0105 ze stron \u015bwiata.<\/p>\n
\nNa terenie Iranu powstawa\u0142y mauzolea w formie wie\u017cy przypominaj\u0105cej minaret. By\u0142y to budowle wielok\u0105tne zwie\u0144czone spadzistym zadaszeniem. Zgodnie z zasad\u0105 islamu o d\u0105\u017ceniu do doskona\u0142o\u015bci, mauzolea r\u00f3wnie\u017c podlega\u0142y temu procesowi. Zacz\u0119\u0142o si\u0119 od portali. Zamiast czterech jednakowych, budowano kilka z tym \u017ce jeden zdobiono szczeg\u00f3lnie i stanowi\u0142 wej\u015bcie do mauzoleum. Przyk\u0142adem nowego rodzaju budowli by\u0142o mauzoleum Sand\u017cara.<\/p>\n
Szpitale to unikalna instytucja nieznana staro\u017cytno\u015bci. Pierwsze budowle wznosili ira\u0144scy buddy\u015bci. Nazywa\u0142y si\u0119 bikarystan, dom kalek. Jedne z dom\u00f3w przeznaczone by\u0142y dla kobiet, a drugie dla m\u0119\u017cczyzn. Istnia\u0142y tak\u017ce schroniska dla starc\u00f3w oraz sieroci\u0144ce.<\/p>\n
\nW szpitalu ka\u017cdy chory mia\u0142 w\u0142asne \u0142\u00f3\u017cko. Chorym opiekowa\u0142 si\u0119 lekarz i piel\u0119gniarki. W szpitalach psychiatrycznych r\u00f3wnie\u017c by\u0142 rozdzia\u0142 na kobiety i m\u0119\u017cczyzn. Ka\u017cdy pacjent mia\u0142 swoj\u0105 maksure, cele z oknem z \u017celaznymi kratami.<\/p>\n
\nKa\u017cde miasto, nawet niewielkie, posiada\u0142o dobrze zorganizowane szpitale. Korzystanie z nich by\u0142o zupe\u0142nie bezp\u0142atne. Szpitale to r\u00f3wnie\u017c wa\u017cne o\u015brodki naukowe.<\/p>\n
\nIdee pa\u0142ac\u00f3w arabowie przej\u0119li od podbitych lud\u00f3w. Ka\u017cdy z w\u0142adc\u00f3w budowa\u0142 dla siebie now\u0105 siedzib\u0119, porzucaj\u0105c siedzib\u0119 poprzednika. Takie stanowisko potwierdzaj\u0105 pa\u0142ace Umajjadzkie i Abbasydzie. W Bagdadzie kolejni w\u0142adcy wznosili nowe siedziby. Pa\u0142ace bogato zdobiono mozaikami i freskami. Sk\u0142ada\u0142y si\u0119 z ogrod\u00f3w, dom\u00f3w, altan, kopu\u0142 i dziedzi\u0144c\u00f3w Wi\u0119kszo\u015b\u0107 z nich popad\u0142a jednak w ruin\u0119.<\/p>\n
\nPierwsze pa\u0142ace wzorowa\u0142y si\u0119 na rzymskich i bizantyjskich. O\u015b posiad\u0142o\u015bci w\u0142adcy bieg\u0142a od g\u0142\u00f3wnego portalu do sali tronowej. Z czasem pa\u0142ace ukrywa\u0142y si\u0119 zza wielkimi murami. Posiad\u0142o\u015bci by\u0142y bardziej rozszczepione, pawilony i altany rozmieszczano w ogrodach. W pa\u0142acach przebywa\u0142a ogromna rzesza kucharzy, tancerek, muzyk\u00f3w.<\/p>\n
\nPa\u0142ace w Samarze za\u0142o\u017cone przez nast\u0119pc\u00f3w Hurana ar-Raszida w wi\u0119kszo\u015bci s\u0105 ju\u017c ruina. Zachowa\u0142 si\u0119 jednak budynek w pa\u0142acu Al-D\u017cusak al- Chakani8. W Sali frontowej otwieraj\u0105 si\u0119 trzy iwany ( ira\u0144ski element architektoniczny, to sklepiona kolebkowo sala z trzech stron zamkni\u0119ta \u015bcianami, a czwartym bokiem otwarta na zewn\u0105trz). \u015arodkowy m\u00f3g\u0142 s\u0142u\u017cy\u0107 jako sala recepcyjna w\u0142adcy. Jego sklepienie budowano metod\u0105 pasow\u0105 i wznosi\u0142o si\u0119 na wysoko\u015b\u0107 11 metr\u00f3w. Mniejsze i sklepione p\u00f3\u0142kul\u0105 iwany boczne s\u0105 przedsionkami sal znajduj\u0105cych si\u0119 po bokach. G\u0142\u00f3wny iwan prowadzi do sze\u015bciu wielkich pomieszcze\u0144. Za nimi znajdowa\u0142o si\u0119 kwadratowe podw\u00f3rze z basenem. Dalej mie\u015bci\u0142y si\u0119 haremy. Nast\u0119pnie dochodzi\u0142o si\u0119 do ogromnego placu. By\u0142 on otoczony murem, przeci\u0119ty kana\u0142em i prawdopodobnie obfity w ro\u015blinno\u015b\u0107. Przypuszcza si\u0119, \u017ce na kra\u0144cu placu budowano podziemne sale, w kt\u00f3rych przebywano podczas upalnych dni.<\/p>\n
\nPa\u0142ac Balkuwara9. Jego plan jest analogiczny do powy\u017cszego. Sk\u0142ada si\u0119 z dw\u00f3ch s\u0105siaduj\u0105cych ze sob\u0105 zespo\u0142\u00f3w otoczonych murem. W pierwszym \u015brodkow\u0105 cz\u0119\u015b\u0107 zajmuj\u0105 dwa prostok\u0105tne podw\u00f3rza, na styku kt\u00f3rych wznosi si\u0119 pawilon. W \u015brodku drugiej cz\u0119\u015bci wznosi\u0142y si\u0119 pi\u0119kne, symetryczne budowle wraz z podw\u00f3rzem. W budynkach wyst\u0119puj\u0105 iwany otwarte od strony fasady tylniej i przedniej. Przestrze\u0144 mi\u0119dzy nimi wype\u0142niaj\u0105 cztery prostok\u0105tne sale na planie krzy\u017ca wok\u00f3\u0142 kwadratowej sali, podobnie jak w Al-D\u017causak al-Chakani.<\/p>\n
\nPa\u0142ace niezwykle bogato dekorowano. Powszechne by\u0142y malowid\u0142a \u015bcienne. G\u0142\u00f3wnym motywem dekoracji malarskich jest cz\u0142owiek i zwierz\u0119ta. Przedstawianie postaci ludzkich jest surowo zabronione przez islam, ale chyba nie by\u0142o to jeszcze tak surowo przestrzegane. Zwierz\u0119ta reprezentowa\u0142y tygrysy, zaj\u0105ce, psy oraz ptaki wodne. Co do postaci ludzkich, g\u0142\u00f3wnym motywem by\u0142a p\u00f3\u0142naga tancerka, kobieta nios\u0105ca dary, \u0142owczyni. W\u015br\u00f3d malowide\u0142 widoczne s\u0105 tematy hellenistyczne, jak i w ca\u0142ej sztuce. Znanym motywem jest: mozaika uk\u0142adana z drobnych kostek i szlifowanych kawa\u0142k\u00f3w masy per\u0142owej, intarsja w marmurze, mozaika ceramiczna czy ok\u0142adzina z fajansowych kafli.<\/p>\n
\nNieod\u0142\u0105cznym elementem pa\u0142ac\u00f3w by\u0142y ogrody10. Sztuka ogrod\u00f3w w krajach islamu wywodzi si\u0119 z tradycji sasanidzkiego Iranu. Ogr\u00f3d kojarzono z rajem, nagrod\u0105 dla cz\u0142owieka pobo\u017cnego i sprawiedliwego. Mozaiki przedstawiaj\u0105ce cudowno\u015b\u0107 ogrod\u00f3w widnia\u0142y na \u015bcianach pa\u0142acu w Damaszku.<\/p>\n
\nOgrody przy rezydencjach Umajjad\u00f3w nawi\u0105zywa\u0142y do tradycji egipskich \u2019\u2019p\u0142askich ogrod\u00f3w\u2019\u2019 z kana\u0142ami zasilaj\u0105cymi w wod\u0119 z centralnego basenu. Paletka warzyw i winoro\u015bli u\u0142o\u017cone by\u0142y w szachownic\u0119. Ci, kt\u00f3rzy spacerowali alejami pomi\u0119dzy drzewami, odpoczywali w altanach na ziemi lub na drzewach. Ro\u015bliny siano w formie rysunk\u00f3w i napis\u00f3w, a ogrodnicy dbali o ich nienaganny wygl\u0105d. Ogrodzeniem parku by\u0142y zwykle kana\u0142y doprowadzaj\u0105ce wod\u0119 do g\u0142\u00f3wnego basenu po\u015brodku ogrodu. Przyk\u0142adem takiego ogrodu jest Kasr al-Chajr al-Gharbi.<\/p>\n
\nZnaczne zmiany wprowadzili w\u0142adcy abbasydzcy. Skrupulatnie przestrzegali \u015bci\u015ble okre\u015blonego uk\u0142adu geometrycznego. Mia\u0142y te\u017c pe\u0142ni\u0107 funkcje u\u017cyteczn\u0105, by\u0142y miejscem polowa\u0144 w\u0142adc\u00f3w, urz\u0105dzano parady wojskowe i przyjmowano go\u015bci. Urz\u0105dzano zawody je\u017adzieckie oraz grano w polo. Aleje wyk\u0142adano fajansowymi p\u0142ytkami , kt\u00f3re oddziela\u0142y poszczeg\u00f3lne parcele, co u\u0142atwia\u0142o nawadnianie. Z czasem pojawia\u0142y si\u0119 r\u00f3wnie\u017c urz\u0105dzenia hydrologiczne u\u0142atwiaj\u0105ce utrzymywanie wiecznie zielonych park\u00f3w.<\/p>\n
\nW Isfahanie powsta\u0142 ogromny park tzw. Cztery Ogrody ( Czahar Bagh), z pawilonami i pa\u0142acami. Plan takiego ogrodu to dwie przecinaj\u0105ce si\u0119 g\u0142\u00f3wne aleje. U ich przeci\u0119cia znajdowa\u0142 si\u0119 wielki basen. Tak ogr\u00f3d podzielony by\u0142 na cztery. Ka\u017cd\u0105 czwart\u0105 cz\u0119\u015b\u0107 zn\u00f3w dzielono na cztery, a na jej \u015brodku budowano basen, tylko \u017ce mniejszy. Z tradycji sasanidzkiej wywodz\u0105 si\u0119 r\u00f3wnie\u017c \u2019\u2019ogrody dywanowe\u2019\u2019.<\/p>\n
\nMongolscy w\u0142adcy zaakceptowali geometryczny rozk\u0142ad Czahar Badh, jedyne co dodali to wysoki mur otaczaj\u0105cy ogr\u00f3d. Najs\u0142ynniejszy z mongolskich ogrod\u00f3w to Nisza Badg, po\u0142o\u017cony na dwunastu tarasach, symbolizuj\u0105cych dwana\u015bcie znak\u00f3w zodiaku. Ogr\u00f3d jest pe\u0142en symboliki co odzwierciedla literatura.<\/p>\n
\nOgromne parki sasanidzkie z czasem przekszta\u0142ca\u0142y si\u0119 w ogrody zoologiczne. Trzymano w nich rzadkie okazy zwierz\u0105t, podarunki od s\u0105siednich w\u0142adc\u00f3w. Zwykli ludzie mogli ogl\u0105da\u0107 te okazy uprzednio przekupuj\u0105c stra\u017cnik\u00f3w. By\u0107 mo\u017ce najwi\u0119kszym z tych ogrod\u00f3w by\u0142 al-Hir. Liczy 30 kilometr\u00f3w obwodu i 50 kilometr\u00f3w kwadratowych powierzchni. Ka\u017cdy gatunek umieszczano osobno w wielkich zagrodach otoczonych kana\u0142ami. Niekt\u00f3re ze zwierz\u0105t uczestniczy\u0142y w uroczystych pochodach, inne za\u015b ku uciesze w\u0142adc\u00f3w i go\u015bci wystawiano do wzajemnych pojedynk\u00f3w.<\/p>\n
\nZajmijmy si\u0119 teraz problemem wody i o\u015bwietlenia w miastach11. Budowa akwedukt\u00f3w nie by\u0142a mocn\u0105 stron\u0105 muzu\u0142man\u00f3w, w tej dziedzinie grecy i rzymianie znacznie ich wyprzedzali.<\/p>\n
W najgorszej sytuacji znajdowali si\u0119 Kair. Mieszka\u0144cy korzystali z Nilu. Wod\u0119 dostarcza\u0142 im woziwoda w buk\u0142akach, a to nie \u0142atwa by\u0142a praca, mieszkania by\u0142y wielopi\u0119trowe. Z czasem wod\u0119 dostarcza\u0142y wo\u0142y i wielb\u0142\u0105dy.<\/p>\n
\nBagdad korzysta\u0142 z Tygrysu i znajdowa\u0142 si\u0119 w o wiele lepszej sytuacji. Wod\u0119 dostarczano albo dwoma kana\u0142ami do cystern albo dwoma krytymi akweduktami. Budowano je z cegie\u0142. Mekka mia\u0142a wielkie problemy z wod\u0105. Wod\u0119 gromadzona w cysternach by\u0142a tak gorzka, \u017ce nie nadawa\u0142a si\u0119 do picia. Podziemne kana\u0142y cz\u0119sto si\u0119 psu\u0142y. Wod\u0119 pr\u00f3bowano sprowadza\u0107 nie zawsze dzia\u0142aj\u0105cym akweduktem lub wielb\u0142\u0105dami z s\u0105siednich miast.<\/p>\n
\nW Iranie podziemne wodoci\u0105gi sprowadza\u0142y wod\u0119 z g\u00f3r a\u017c do samych miast. Te kuriz, budowano z cegie\u0142, a ich d\u0142ugo\u015b\u0107 dochodzi\u0142a niekiedy nawet do 100 kilometr\u00f3w. Mia\u0142y one co 300 metr\u00f3w szyby wentylacyjne umo\u017cliwiaj\u0105ce czyszczenie przewod\u00f3w.<\/p>\n
\nNa placach publicznych mie\u015bci\u0142y si\u0119 ogromne zbiorniki z wod\u0105. Ponadto ka\u017cdy z dom\u00f3w mia\u0142 w suterynie zbiornik, a na dziedzi\u0144cu basen. Od X wieku najwi\u0119ksze bazary i g\u0142\u00f3wne ulice o\u015bwietlano w nocy. W Iranie i Mezopotamii pos\u0142ugiwano si\u0119 lampami naftowymi, a na terenie Syrii i Egiptu lampami olejnymi. Lampy przytwierdzano do \u015bcian dom\u00f3w lub umieszczano na s\u0142upach. W mniejszych miastach nie troszczono si\u0119 o o\u015bwietlenie. Wychodz\u0105c z dom\u00f3w trzeba by\u0142o zaopatrzy\u0107 si\u0119 w latarni\u0119.<\/p>\n
\nNa koniec przyjrzyjmy si\u0119 rozrywce ludu12. Wielk\u0105 popularno\u015bci\u0105 cieszy\u0142y si\u0119 szynki, znajduj\u0105ce si\u0119 przy bractwach chrze\u015bcija\u0144skich, cho\u0107 picie wina by\u0142o zabronione. Szko\u0142a hanaficka przymyka\u0142a na to oko co umo\u017cliwia\u0142o obej\u015bcie zakazu. Picie wina skutecznie ograniczy\u0142o rozpowszechnianie narkotyk\u00f3w. Haszysz przez szafi\u2019it\u00f3w by\u0142 zakazany, a hanafici podobnie jak w sprawie wina zezwalali na palenie narkotyku . Poza winem w szynkach czeka\u0142y inne atrakcje: \u015bpiewaczki, tancerki i zutt(cyganki). Szynki mie\u015bci\u0142y si\u0119 najcz\u0119\u015bciej w okolicach ogrod\u00f3w, w Bagdadzie wzd\u0142u\u017c Tygrysu. W cieniu ogrodu ustawiano \u0142awy. By\u0142a to ucieczka o miejskiego skwaru. Muzu\u0142manie lubili sp\u0119dza\u0107 czas na \u015bwie\u017cym powietrzu, pij\u0105c i jedz\u0105c przy akompaniamencie muzyki. Urz\u0105dzano przeja\u017cd\u017cki gondolami po g\u0119stej sieci kana\u0142\u00f3w. Ulubionym zaj\u0119ciem mieszka\u0144c\u00f3w, kt\u00f3remu oddawali si\u0119 bez pami\u0119ci by\u0142y sztuka opowiadania anegdot. Gaw\u0119dziarze opowiadali liczne historyjki a wok\u00f3\u0142 gromadzi\u0142y si\u0119 spore grupki s\u0142uchaczy.<\/p>\n
Zwyk\u0142y spacer po mie\u015bcie obfitowa\u0142 w liczne atrakcje. Na ka\u017cdej ulicy odbywa\u0142y si\u0119 walki kogut\u00f3w, co niekt\u00f3rzy przyjmowali nawet zak\u0142ady, zwykle ko\u0144czy\u0142o si\u0119 to b\u00f3jk\u0105. Na mostach demonstrowano tresowane kozy i nied\u017awiedzie. Przed meczetami mo\u017cna podziwia\u0107 po\u0142ykaczy szabli i zaklinaczy w\u0119\u017cy. Wieczorami odbywa\u0142y si\u0119 teatry kukie\u0142kowe.<\/p>\n
\nSport cieszy\u0142 si\u0119 du\u017ca popularno\u015bci\u0105 w\u015br\u00f3d muzu\u0142man\u00f3w. Powszechnymi grami by\u0142y polo i d\u017carid, rodzaj zawod\u00f3w, w kt\u00f3rych walczyli z sob\u0105 je\u017ad\u017acy uzbrojeni w oszczepy. Do tych gier dost\u0119p mieli jedynie ksi\u0105\u017c\u0119ta, paziowie i oficerowie.<\/p>\n
\nChodzono na wy\u015bcigi konne i zak\u0142adano si\u0119 kt\u00f3ry ko\u0144 wygra. Najwspanialsze pole wy\u015bcigowe znajdowa\u0142o si\u0119 w Samarze. Liczy\u0142o ono ponad 11 kilometr\u00f3w w obwodzie. Samarra mog\u0142a si\u0119 r\u00f3wnie\u017c pochwali\u0107 placem do gry w polo. Szeroko grono mieszka\u0144c\u00f3w przygl\u0105da\u0142o si\u0119 tak\u017ce zawodom strzelniczym. Ka\u017cde miasto posiada\u0142o stadion przeznaczony na zawody strzelnicze: na \u015brodku stawiano wielki maszt, na kt\u00f3rego wierzcho\u0142ku umieszczano wielk\u0105 dynie do kt\u00f3rej mierzono. W Bagdadzie jedna z takich aren to Usznas.<\/p>\n
\nSpor\u0105 popularno\u015bci\u0105 cieszy\u0142y si\u0119 zapasy. Zapa\u015bnicy ubrani w kr\u00f3tkie spodenki walczyli na krytych arenach, specjalnie w tym celu zbudowanych. Lud lubi\u0142 obserwowa\u0107 zawody p\u0142ywackie, kt\u00f3re odbywa\u0142y si\u0119 nad rzekami lub w licznych basenach na obszarze hamman.<\/p>\n
Nie mo\u017cna zapomnie\u0107 o polowaniach. Polowano z \u0142ukiem, kusz\u0105, chartami, a przede wszystkim z soko\u0142ami.<\/p>\n
\nGra w szachy budzi\u0142a wiele kontrowersji, teologowie pocz\u0105tkowo nieprzychylnie wypowiadali si\u0119 na temat tej gry, ale w ko\u0144cu pogodzili si\u0119 z szachami o ile oczywi\u015bcie nie grano na pieni\u0105dze i nie przeszkadza\u0142y w modlitwie. Teologowie musieli r\u00f3wnie\u017c ulec w sprawie wy\u015bcig\u00f3w go\u0142\u0119bi. Mimo zakazom koranicznych najbardziej rozpowszechnion\u0105 gr\u0105 by\u0142y ko\u015bci.<\/p>\n
\nPRZYPISY:<\/p>\n
1.Marcais Georges, Sztuka islamu, wyd. artystyczne I filmowe, Warszawa 1979, str.30<\/p>\n
2.Janusz Danecki, Kultura i sztuka islamu, Warszawa 2003, str.220.<\/p>\n
3.zob. Aly Mazaheri, \u017bycie codzienne muzu\u0142man\u00f3w w \u015bredniowieczu(wiek X-XIII),Warszawa 1972,str.50-52,130-131.<\/p>\n
4.zob. Aly Mazaheri, \u017bycie codzienne muzu\u0142man\u00f3w w \u015bredniowieczu(wiek X-XIII), Warszawa 1972,str.52-56<\/p>\n
5.zob. Aly Mazaheri, \u017bycie codzienne muzu\u0142man\u00f3w w \u015bredniowieczu(wiek X-XIII), Warszawa 1972, str.56-62.<\/p>\n
6.Aly Mazaheri, \u017bycie codzienne muzu\u0142man\u00f3w w \u015bredniowieczu(wiek X-XIII), Warszawa 1972, str.144.<\/p>\n
7.Janusz Danecki, Kultura i sztuka islamu, Warszawa 2003, str.258.<\/p>\n
8. Marcais Georges, Sztuka islamu, wyd. artystyczne I filmowe, Warszawa 1979, str.49.<\/p>\n
9. Marcais Georges, Sztuka islamu, wyd. artystyczne I filmowe, Warszawa 1979, str.50.<\/p>\n
10.Yves Thoraval, S\u0142ownik cywilizacji muzu\u0142ma\u0144skiej, wyd. Ksi\u0105\u017cnica, Katowice 2002, str.230.<\/p>\n
11.Aly Mazaheri, \u017bycie codzienne muzu\u0142man\u00f3w w \u015bredniowieczu(wiek X-XIII), Warszawa 1972,str.127.<\/p>\n
12.Aly Mazaheri, \u017bycie codzienne muzu\u0142man\u00f3w w \u015bredniowieczu(wiek X-XIII),Warszawa 1972, str.131.<\/p>\n
\n
BIBLIOGRAFIA<\/p>\n
\n1.Aly Mazaheri, \u017bycie codzienne muzu\u0142man\u00f3w w \u015bredniowieczu(wiek X-XIII), Warszawa 1972.<\/p>\n
2.Janusz Danecki, Kultura i sztuka islamu, Warszawa 2003.<\/p>\n
3.Marcais Georges, Sztuka islamu, wyd. Artystyczne i filmowe, Warszawa 1979.<\/p>\n
4.Yves Thoraval, S\u0142ownik cywilizacji muzu\u0142ma\u0144skiej, wyd. Ksi\u0105\u017cnica, Katowice 2002.<\/p>\n
5.Adam Mez, Renesans islamu, Pa\u0144stwowy instytut wydawniczy, Warszawa 1980.<\/p>\n
\nNOTA O AUTORZE:<\/p>\n
MATEUSZ STACHNIUK – jest studentem religioznawstwa i arabistyki w Krakowie.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"
MIASTO MUZU\u0141MA\u0143SKIE Cywilizacja muzu\u0142ma\u0144ska cz\u0119sto okre\u015blana jest jako miejska. Najbardziej specyficzn\u0105 cecha islamu jest oparcie tej cywilizacji na kulturze miasta, st\u0105d w islamie tak wielki ich rozw\u00f3j. One by\u0142y centrum, w kt\u00f3rym zarz\u0105dzano kalifatem. Pocz\u0105tek…<\/p>\n","protected":false},"author":8,"featured_media":0,"parent":678,"menu_order":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","template":"","meta":{"footnotes":""},"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/pages\/742"}],"collection":[{"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/pages"}],"about":[{"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/types\/page"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/users\/8"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=742"}],"version-history":[{"count":1,"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/pages\/742\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":743,"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/pages\/742\/revisions\/743"}],"up":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/pages\/678"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/emiddle-east.com\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=742"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}